In vijf stappen bepalen of een academische samenwerking met een buitenlandse universiteit koosjer is, dat kan nu met het toetsingskader dat sinds vandaag op de VU-website staat.
Het lijkt betrekkelijk simpel. De eerste stap is een mensenrechtencheck: hoe hoog of laag scoort een land op de Human Right Index en is het land betrokken bij een gewapend conflict? Bij de tweede stap bepaal je of de samenwerkingspartner is betrokken bij de mensenrechtenschendingen in het land. Stap drie bestaat uit het inschatten van de risico’s of kansen van een samenwerking: draag je bij aan een verslechtering van de toestand of juist aan verbetering? Wat kun je doen om de risico’s in te perken?
Afhankelijk van de antwoorden op dit soort vragen leg je de kwestie voor aan een door het college van bestuur benoemde adviescommissie, die deze maand nog wordt samengesteld. Dat is stap vijf. De commissie legt dan het college van bestuur een advies voor, en het college neemt vervolgens een besluit. Stap zes.
Oorlog in Gaza
Het toetsingskader is door het college van bestuur na lang beraad openbaar gemaakt en kwam tot stand na overleg met vertegenwoordigers van alle gremia van de VU: studenten, hoogleraren, onderzoekers, leidinggevenden en leden van de medezeggenschap. Aanleiding voor het opstellen ervan is de oorlog in Gaza en het verhitte debat daarover op de Nederlandse universiteiten, waar activisten een academische boycot eisen. De VU ontkwam daar ook niet aan.
De VU wordt er daarbij van beschuldigd nogal willekeurig te werk te gaan, want ze heeft tot nog toe geen maatregelen tegen Israël willen nemen, terwijl de banden met Rusland wel zijn bevroren na de Russische inval in Oekraïne. In dagblad Trouw verklaarden de gezamenlijke Nederlandse universiteiten dat de banden met een land ‘sowieso’ nooit zullen worden verbroken, behalve als de overheid dat adviseert of oplegt.
Om nu dergelijke willekeur te voorkomen, heeft de VU dit toetsingskader opgesteld, om aan de hand van objectieve criteria te besluiten over internationale samenwerking. Daarbij wordt ‘geen enkel land bij voorbaat uitgesloten’, staat in de inleiding.
Levend document
Het toetsingskader is niet in marmer gebeiteld, het is een ‘levend document, dat vatbaar is voor aanvullingen en verbeteringen’. Al in oktober begint de toetsing van alle samenwerkingsverbanden die de VU heeft. Maar omdat ze daarbij alleen kijken naar samenwerkingen met een financiële relatie, wordt niet 100 procent van de samenwerkingsverbanden getoetst.
In eerste instantie is deze toetsing een pilot, die eind januari 2025 wordt geëvalueerd. De adviescommissie bestaat uit mensen die kennis hebben van ethiek, mensenrechten, brede internationale samenwerking en van wie minimaal één een juridische achtergrond heeft.
Zullen aan de hand van deze toets de banden met Israëlische instituten worden verbroken? Het lijkt niet denkbeeldig, want er is sprake van mensenrechtenschendingen en volgens een populair boek van de Israëlische academicus Maya Wind, Towers of Ivory and Steel, hebben Israëlische onderzoeksinstituten allemaal een grote rol in de onderdrukking van de Palestijnen.
Vervolging Oeigoeren
Maar ook in China is de VU betrokken bij onderzoeksprojecten waarbij bijvoorbeeld software wordt ontwikkeld die door de Chinese overheid zou worden gebruikt bij het etnisch profileren van Oeigoeren, een vervolgde bevolkingsgroep in het land. Een aantal jaren geleden was ook daar een stevige discussie over aan de VU.