Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes in de corona-ellende. Uitzonderlijke oplossingen, of wat zeg ik, uitvindingen die het ook in niet-coronatijden goed zouden doen. Eén daarvan is met recht de online tentoonstelling Slavernij in het Rijksmuseum.
Het Rijks staat doorgaans niet bekend om zijn vernieuwende tentoonstellingen. Het voordeel van een gevestigde naam is dat je niet heel erg je best hoeft te doen om mensen te trekken, ze komen toch wel. Maar toen kwam de coronacrisis. En daardoor werd het Rijksmuseum gedwongen tot een nieuwe blik op zijn collectie. Genoeg spullen om wat over te vertellen, maar deze keer nam het Rijks een gewaagde stap.
Slavernij is een gevoelig onderwerp, dat was het altijd al, maar na Black Lives Matter en gecancelde VOC-figuren, onder wie Jan Pieterszoon Coen, zal menig curator zich toch even achter de oren gekrabd hebben of het wel de bedoeling is dat upperclass witte mannen – nog zo’n gecancelde groep – zich überhaupt wel zouden moeten bemoeien met een geschiedenis die zó veel pijnlijke facetten kent.
Zie rijksmuseum.nl/nl/stories/slavernij.
Vanaf 5 juni t/m 29 augustus live in het Rijksmuseum.
Zilveren halsband voor een mens
Het resultaat mag er beslist zijn. Hoewel dit bepaald niet het eerste online initiatief van het Rijks is, valt deze online expo wel op qua vormgeving en diepgang. Ervan uitgaand dat de fysieke tentoonstelling door de coronamaatregelen niet door zou gaan, ontwierpen de vormgevers en samenstellers voor de digitale bezoekers een moderne subpagina met tien waargebeurde verhalen van tot slaaf gemaakte mensen. De voorwerpen uit de collectie erbij maken de verhalen nog persoonlijker en schrijnender. Ze komen uit een wereld die we ons haast niet meer kunnen voorstellen.
Zo is het verhaal van Paulus en zijn glanzend zilveren slavenhalsband – die halsband was niet voor een hond, maar voor een mens! – kenmerkend voor de ‘chique’ vorm van het brandmerken van zwarte mensen in Nederland. Als zesjarig jongetje diende hij als pronkstuk in de woonkamer, om te laten zien hoe rijk het huishouden van Maurits van Nassau was. Later werkte hij zich op tot paukenist in het leger, maar de halsband ging nooit meer af.
De juiste toon raken
Waar veel online tentoonstellingen aanvoelen als een slap aftreksel, een lekkermakertje om toch vooral het echte werk te gaan zien, slaagt deze online expo er juist in een volwaardig evenement op zich te zijn. De samenstelling van het team achter deze tentoonstelling is bewust divers, ook van huidskleur. Dat vertaalt zich in een expo die bijzonder fijngevoelig de juiste toon weet te raken. Het doet ergens denken aan een audiotour, maar het gaat hier om het verhaal en de voorwerpen zijn illustratief. De verhalen zijn ingesproken door mensen met een bijzondere band met dat verhaal. Vaak zijn het afstammelingen van de tot slaaf gemaakte mensen.
‘Elk verhaal sleept je mee in een schrijnende wereld waarin mensen gehouden werden als honden, als pronkstukken, als oneindige bron van arbeid’
Zo vertellen de zussen Suzi en Simba Mosis over hun voorouder Ma Sapali, de oermoeder van een gemeenschap van gevluchte slaven in Suriname. De rijstsoort Sapali stamt af van de rijstkorrels die Ma Sapali 300 jaar geleden in haar haren vlocht en deze zo van Afrika naar Suriname bracht om haar clan te kunnen voeden.
Ongelooflijke moed
Of het verhaal van de opgedoken felblauwe kralen, die ooit bedoeld waren als betaalmiddel en nu trots gedragen worden als geuzenteken. Het verhaal van een slaveneigenaar die verontwaardigd opmerkte dat zijn slaven, eenmaal vrijgemaakt, ervoor kozen te verhuizen, en toen maar nieuwe slaven kocht. Of dat van de rijke handelaarsvrouw Oopjen, wier tweede man een slavin maandenlang verkrachtte en daar een dochter bij verwekte.
Elk verhaal weet je te raken, te schokken; het sleept je op een oncomfortabele manier mee in een schrijnende wereld waarin mensen gehouden werden als honden, als pronkstukken, als oneindige bron van arbeid. Maar, en dit is wellicht nog wel het meest aangrijpend, óók een wereld van ongelooflijke moed en doorzettingsvermogen.