“Wie hebben er daadwerkelijk macht in Nederland? Die vraag moet meer aan de orde komen in wetenschappelijk onderzoek en het publieke debat”, stelt hoogleraar integriteit Leo Huberts vrijdag in zijn afscheidsrede.
“Ik zie weinig terug aan empirisch onderzoek naar de beïnvloeding van concrete beslissingen”, zegt hij. “Wie had bijvoorbeeld invloed op de kabinetsbeslissingen over de dividendbelasting voor grote bedrijven, het klimaat, de pensioenen, drugscriminaliteit en dergelijke?”
Volgens hem is in de politicologie en aanverwante wetenschappen de vraag naar de macht de afgelopen decennia weggezakt, terwijl dat in de jaren tachtig van de vorige eeuw een van de centrale thema’s was. Toen maakte PvdA premier Joop den Uyl spreiding van kennis, macht en inkomen tot belangrijk item.
‘Macht hoort centraal thema van politicologie te zijn’
Volgens Huberts is de vraag naar macht mede relevant door de opkomst van het populisme dat stelt dat de macht in handen is van een kleine elite zonder dat die stelling daadwerkelijk is onderbouwd.
Huberts steekt de hand ook in eigen boezem. “Macht en invloed, het thema intrigeert me, ook al kwam ik er de laatste decennia in onderzoek niet of nauwelijks aan toe. Wel jammer in mijn ogen, vanuit het besef dat macht en invloed voor de bestuurskunde en zeker de politicologie erg relevant zijn, maar ook vanuit de maatschappelijke relevantie.”
Integriteit van bestuur
Hij heeft zich bij de afdeling Bestuurskunde van de faculteit Sociale Wetenschappen dertig jaar lang beziggehouden met integriteit van bestuur. Samen met zijn voorganger Hans van den Heuvel behoorde hij tot de experts in Nederland op dit gebied en kwam in de media bij menig incident toelichting geven.
‘Politiek heeft te weinig aandacht voor integriteit van bestuur’
Wat corruptie betreft scoort Nederland goed in de toonaangevende wereldwijde ‘Corruption Perception index’ waar 180 landen in staan. Nederland staat meestal op een zevende of achtste plek van de minst corrupte landen.
Niet dat Nederland geen integriteitsproblemen kent, aldus Huberts. Jaarlijks vinden zo’n driehonderd onderzoeken plaats naar integriteitsschendingen bij gemeentes. Bij tweederde van de gevallen was ook daadwerkelijk iets aan de hand. Daarbij gaat het vaak om incidenten in de privésfeer. “Lokale politici en ambtenaren struikelen vaak over drank, drugs, fraude of foute tweets”, citeert hij een onderzoek.
Ook in de landelijke politiek is bijna elke week wel een integriteitsprobleem aan de orde. Daarbij zijn politici van alle partijen betrokken. Ook ‘keurige partijen’ als GroenLinks, D66 en SGP. Maar al jarenlang telt de VVD de meeste affaires. Niet voor niets stelde die partij onlangs een telefonische hulplijn open voor partijgenoten die met integriteitskwesties te maken hebben.
Gebrek aan aandacht
Huberts vindt dat het onderwerp ‘integriteit’ te weinig aandacht krijgt in de landelijke politiek. Bij de laatste verkiezingen voor de Tweede Kamer nam hij 785 pagina’s door van de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen en kwam maar acht woorden tegen over integriteit, ethiek of goed bestuur.
‘Baudet minst integere fractievoorzitter’
Typerend noemt hij dat de centrale overheid gemeentes voorschrijft dat ze een integriteitscode moeten opstellen, maar dat zulke regelingen voor Kamerleden en het Kabinet nauwelijks bestaan. Meer aandacht voor integriteit van bestuur zou de regering passen.
Bij zijn afscheid hield Huberts onder het aanwezige publiek ook nog even een peiling wie gezien wordt als meest integere fractievoorzitter in de Tweede Kamer. Veruit de meeste stemmen kreeg Gert Jan Seegers van de Christen Unie. Thierry Baudet won met glans de stemming over minst integere fractievoorzitter. En ja, de machtigste parlementariër is veruit VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff.