Bedrijven lijken al snel integer als ze samenwerken met universiteiten. Pas daarvoor op, schrijven de topwetenschappers van De Jonge Akademie in een nieuw rapport over academische vrijheid.
Ethics-washing heet het fenomeen dat De Jonge Akademie beschrijft in het nieuwe rapport Denkruimte. Bedrijven betalen mee aan wetenschappelijk onderzoek in de hoop dat de integriteit van wetenschappers op hen afstraalt.
Het lijkt op de bekendere woorden green-washing (vervuilende bedrijven sponsoren groen onderzoek) of pink-washing (de regenboogvlag hijsen om progressief te lijken).
Goede dingen doen
Om ethics-washing en andere dubieuze financieringspraktijken te voorkomen, moet er volgens de rapportschrijvers van De Jonge Akademie van alles gebeuren. Te beginnen met overleg tussen bestuurders, beleidsmakers, onderzoekers, docenten en ondersteuners.
Want het is niet alleen van belang ‘de dingen goed te doen’, maar ook ‘de goede dingen te doen’, vat het rapport samen. De makers doen een beroep op bestuurders en beleidsmakers om hun financiële afwegingen inzichtelijk te maken.
Het gaat ook om andere vormen van samenwerking, waarbij de belangen door elkaar kunnen lopen. Als voorbeeld wordt het onderzoek in Wageningen genoemd, dat nauw verweven is met de voedselindustrie.
Ook de mensenrechten kunnen de doorslag geven, menen de rapportschrijvers. Ze wijzen op de samenwerking tussen de Vrije Universiteit, de Universiteit van Amsterdam en het Chinese Huawei, waar commotie over ontstond. Het bedrijf zou volgens critici meewerken aan de schending van de mensenrechten.
Transparantie
De onderzoekers hekelen het gebrek aan transparantie aan de universiteiten. Het is nauwelijks te achterhalen hoe de financiering van het wetenschappelijk onderzoek in elkaar zit. Daardoor valt ook moeilijk te zien hoe de geldstromen de vrijheid van onderzoekers inperken.
Dus moeten er betere richtlijnen voor financieringsbeleid komen, bijvoorbeeld om het evenwicht te bewaken tussen thematisch onderzoek (op speciale thema’s) en kritisch of nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek. Verder zouden wetenschappers meer zeggenschap moeten hebben over het financieringsbeleid, aldus het rapport. De makers pleiten voor democratisering.
Oud-leden
De Jonge Akademie is een genootschap van relatief jonge topwetenschappers, verbonden aan wetenschapsgenootschap KNAW. De leden zitten dicht op het politieke en bestuurlijke vuur.
Voormalige leden staan inmiddels aan de top van enkele universiteiten. Ook in de raad van bestuur van onderzoeksfinancier NWO zit een oud-lid van De Jonge Akademie. Minister Robbert Dijkgraaf (OCW) is oud-president van de KNAW.