Jongeren hebben de afgelopen jaren minder vertrouwen gekregen in politici en in reguliere media. Tegelijk zijn ze meer tijd gaan doorbrengen op sociale media. Die sociale media werken met algoritmes, waardoor jongeren mogelijk in ‘rabbit holes’ terechtkomen van steeds radicalere denkbeelden.
Zoektocht naar zingeving
Clyde Missier ondervroeg voor zijn promotieonderzoek 95 jonge moslims, christenen en hindoes in Amsterdam en Mumbai naar hun socialemediagebruik en hun religieuze standpunten. Een van de dingen die uit de interviews naar voren komt is dat jongeren sociale media veelvuldig gebruiken in hun zoektocht naar zingeving en het onderhouden van hun religieuze kennis.
Een gevolg van het gebruik van sociale media is dat jongeren vaak goed op de hoogte zijn van de context van hun eigen opvattingen, maar veel minder weten over de waarden en opvattingen die binnen andere levensovertuigingen belangrijk zijn.
Ze volgen influencers die soms een nogal uitgesproken mening hebben over religieuze zaken, zoals Andrew Tate, een manosphere blogger die twee jaar geleden moslim werd. “Een aantal moslimjongeren uit Mumbai noemt hem als hun voorbeeld”, vertelt Missier. Ook Mufti Menk, de grootmufti van Zimbabwe, heeft een grote aanhang op sociale media. Hij is overigens geen haatprediker, maar spreekt zich juist uit tegen geweld en terrorisme. Om dezelfde redenen is de Indiase spirituele leider Sadhguru populair onder jonge hindoes in Mumbai en Amsterdam.
De christenen die Missier heeft geïnterviewd, hebben minder internationaal bekende boegbeelden. De christelijke jongeren die Missier interviewde, volgen vooral hun eigen lokale voorganger op sociale media. “Maar toen de paus doodging, zag je ineens wel wereldwijde verbroedering op sociale media ontstaan. Mensen deelden hun emoties en vertelden hoe de paus hen had geïnspireerd. Sociale media kunnen ook positieve religieuze gevoelens verspreiden.”
Wederzijds wantrouwen
Naast verbroedering roepen religieuze uitingen op sociale media ook haatreacties op. Met name moslims en christenen hebben hier last van met hashtags als #stopislam en #stopchristianity. “Christenen krijgen voor hun kiezen dat ze eeuwenlang geweld hebben gepleegd uit naam van hun religie. En de islam wordt vaak geframed als barbaarse religie”, vertelt Missier. Deze vormen van ‘othering’, anderen zwartmaken, werkt de vorming van geïsoleerde groepen juist weer in de hand.
“We leven in een tijdperk van wederzijds wantrouwen”, stelt Missier, “geopolitieke ontwikkelingen zoals de oorlog in Gaza, opkomend nationalisme en desinformatie op sociale media versterken dat nog eens.”
In een bubbel
Radicalisering begint, volgens Missier, vaak met dogmatisme: je eigen overtuiging als enige juiste zien en niet openstaan voor andere meningen. Die houding werken sociale media in de hand doordat je als socialemediagebruiker vaak meer van hetzelfde voorgeschoteld krijgt. Daardoor kun je in een bubbel terechtkomen met mensen die allemaal dezelfde mening hebben.
Toch zijn niet alle dogmatisch religieuzen ook meteen geradicaliseerd. “Er is een grijs gebied”, stelt Missier, “de meeste dogmatisch gelovigen zullen nooit overgaan tot gewelddadige acties, maar of ze wel of geen sympathie hebben voor radicale standpunten is heel moeilijk te onderzoeken. Dan moet je maanden met ze optrekken en dat heb ik niet gedaan.”
Gearresteerd
Een voorbeeld van hoe jongeren beïnvloed kunnen raken door sociale media deelde een van de respondenten van Missiers onderzoek, een jonge Indiër die opgroeide in het oosten van India en als puber graag jointjes rookte. Hij zocht op YouTube rechtvaardiging voor zijn rookgedrag en vond allerlei filmpjes over waarom cannabis goed is. Hij raakte overtuigd en ging zelf op sociale media propaganda voeren voor het roken van wiet. Totdat hij op een dag werd gearresteerd vanwege zijn illegale online activiteiten. “Dat is uiteindelijk met een sisser afgelopen, omdat de vader van die jongen advocaat was, maar het laat zien hoe vergaand de invloed van sociale media op jonge mensen kan zijn”, aldus Missier.