De VU heeft ten onrechte niet onderzocht of het mogelijk was ruimtelijk econoom Karima Kourtit te beschermen tegen discriminerende publicaties in de media. Dat oordeelt het College voor de Rechten van de Mens naar aanleiding van een klacht van Kourtit tegen de VU. Het mensenrechtencollege stelt dat de VU daarmee ‘verboden onderscheid heeft gemaakt op grond van ras en godsdienst.’
Op negen andere punten stelt het mensenrechtencollege Kourtit niet in het gelijk en heeft de VU volgens hem niet gediscrimineerd.
Kourtit kwam in mei 2013 in opspraak toen haar geplande promotie werd uitgesteld na klachten over haar proefschrift van een anonieme persoon. Er verschenen al snel verhalen in de media waarin onder meer werd gesuggereerd dat Kourtit een relatie zou hebben met haar promotor, Peter Nijkamp en waarin ook, zonder aanwijsbare reden, de nadruk werd gelegd op haar Marokkaanse afkomst.
Afkomst en geloof
Die publicaties zijn haar met name zwaar gevallen vanwege haar afkomst en geloof, stelt Kourtit, die nu postdoc is bij het Royal Institute of Technology in Stockholm. “Niet alleen voor mij was dat niet leuk, ook mijn ouders en familie hebben eronder geleden”, aldus Kourtit. “Ik was een voorbeeld voor anderen van mijn gemeenschap. En als er dan in de pers wordt gesuggereerd dat je je succes niet te danken hebt aan hard werk en wetenschappelijk talent, maar aan allerlei relaties, dat doe je niet, dat hoort niet.”
Ze wendde zich tot het college van bestuur van de VU met een verzoek om hulp, maar kreeg nul op het rekest. De toenmalige rector, Frank van der Duyn Schouten, zegt dat hij niet inzag wat hij kon ondernemen. ‘Op de zeepkist gaan staan’ en scanderen dat verzoekster en haar promotor geen relatie hadden zou volgens hem ‘alleen maar contraproductief hebben uitgepakt.’
Maar het mensenrechtencollege gaat daar niet in mee. Het vindt dat de VU zich onvoldoende heeft gekweten van haar taak als werkgever: ‘Het verzoek om hulp had aanleiding moeten zijn om nader onderzoek te doen naar mogelijkheden om verzoekster te beschermen’, stelt het mensenrechtencollege, dat er tegelijk op wijst dat de VU niet verantwoordelijk is voor de wijze waarop diverse media over Kourtit hebben bericht.
Tegengewerkt
Kourtit heeft het in 2013 en 2014 zwaar gehad, blijkt uit het gepubliceerde oordeel van het College van de Rechten van de Mens. Ze voelde zich tegengewerkt en gepest door haar faculteit en moest lijdzaam toezien hoe ze gesloopt werd in de media. “Ik had een spreekverbod en mocht me niet verdedigen tegen al die verhalen. Niemand van de journalisten die over me heeft geschreven, heeft ooit met mij gesproken.”
Het schoot haar in het verkeerde keelgat dat de VU alle medewerking verleende aan NRC-journalist Frank van Kolfschooten, die om declaraties vroeg van congressen en symposia waar Kourtit en Nijkamp aan hadden deelgenomen, om te zien of daar aanwijzingen in te vinden waren voor een amoureuze relatie tussen de twee. Van Kolfschoten deed een beroep op de wet openbaar bestuur (Wob), maar daar gaat de VU volgens Kourtit gewoonlijk niet op in, omdat zij geen overheidsinstelling is.
“In mijn geval wilde de VU zich juist niet beroepen op een uitzonderingsstatus ten aanzien van de Wob, mede onder druk van de media”, aldus Kourtit. “Het bijzondere daarbij is dat Van Kolfschooten zelf had aangegeven dat het om een privacy-onderzoek ging. Dat is al helemaal tegen de geest en inhoud van een Wob-procedure.”
Anonieme klager
Kourtit denkt dat haar etnische en religieuze achtergrond bepalend is geweest voor de manier waarop ze, ook door de anonieme klager, is bejegend en de manier waarop de VU haar zaak heeft afgehandeld, maar het College van de Rechten van de Mens ziet daar geen bewijzen voor. Het college suggereert wel dat de berichtgeving van de VU zelf over het uitstel van de promotie niet ‘gelukkig te noemen is’ maar op zichzelf is ze ‘niet onderscheidmakend of aanzettend tot discriminatie’.
Intussen bouwt Kourtit stug verder aan haar wetenschappelijke carrière. Ze is cum laude gepromoveerd in de geografie aan de Adam Mickiewicz University in Poznań, Polen. De titel van haar proefschrift, ‘New Urban World; Economic-Geographical Studies on the Performance of Urban System’ lijkt erg op die van haar afgekeurde proefschrift: ‘The new urban world. Assessment of creativity, diversity and attractivity of cities.’ (Ze promoveerde op een herzien proefschrift met de titel: ‘The Rise of the City: Spatial Dynamics in the Urban Century’).
Imagoschade
Maar het is een complete andere dissertatie, verzekert Kourtit: “Het onderwerp is niet hetzelfde, het heeft een andere oriëntatie: geografisch in plaats van economisch, het heeft geen enkele overlap met mijn Nederlandse dissertatie, het zijn andere papers.”
Dat ze ondanks alle commotie in de afgelopen jaren toch nog kans heeft gezien om ook in Poznań te promoveren, is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk. “Ik ben wereldwijd met diverse en interessante activiteiten bezig”, aldus Kourtit. “Ik heb dag en nacht doorgewerkt om de door de VU veroorzaakte imagoschade te niet te doen, door het beste onderzoek te verrichten.”
Voormalige rector: ‘De VU heeft zich juist kwetsbaar opgesteld’
Frank van der Duyn Schouten, die vorige maand afscheid nam als rector maar nog bezig is een aantal dossiers af te ronden, toont zich ietwat getergd door wat hij noemt Kourtits “voortdurende pogingen om haar recht of gelijk te halen.”
“Zo draagt ze er zelf aan bij dat deze zaak maar externe aandacht blijft trekken”, zegt Van der Duyn Schouten. “Ik kan dit ook niet goed plaatsen in het licht van haar klacht dat ze zo zwaar geleden heeft onder die media-aandacht.”
Haar aanklacht tegen de VU bevat tien deelklachten. Op alle andere punten stelt het mensenrechtencollege de VU in het gelijk. Dat de VU niet heeft onderzocht wat ze voor Kourtit kon doen, wordt door Van der Duyn Schouten bestreden. “Ik heb uitgebreid met het hoofd van de dienst communicatie gesproken, zoals het mensenrechtencollege suggereert dat we hadden moeten doen, maar we concludeerden dat een publiekelijke ontkenning van een verhouding de betrokkenen niet zou helpen.”
Aan de schandpaal
Hoe de VU met de pers om moet gaan als een van haar wetenschappers door de pers aan de schandpaal wordt genageld, daar moet volgens Van der Duyn Schouten over gepraat worden. “Maar je kunt hangende het onderzoek onmogelijk zeggen dat je vierkant achter je medewerker staat, want als dan later blijkt dat die wetenschapper wel degelijk in de fout is gegaan, heb je voor je beurt gesproken.”
Bij Kourtit ging het echter om veel meer dan haar proefschrift. Het seksisme en racisme was niet van de lucht. “Maar noem je GeenStijl dan ‘de pers’?”, aldus Van der Duyn Schouten.
Zijn er geen dingen die de VU achteraf anders zou hebben gedaan? “We hebben het reglement ten aanzien van anonieme klachten aangepast”, zegt de voormalige rector. “Er wordt straks alleen nog een anonieme klacht in behandeling genomen als de klager zich ten minste bij onze vertrouwenspersoon kenbaar maakt.”
Openheid van zaken
“Er wordt ons ook verweten dat het uitstel van Kourtits promotie zo nadrukkelijk naar buiten is gebracht”, aldus Van der Duyn Schouten. “Maar het was een promotie die ruim publiekelijk was aangekondigd . Het lijkt mij nog steeds het beste om dan maar zoveel mogelijk openheid van zaken te geven.”
De VU beroept zich volgens hem nooit op haar bijzondere status als iemand een Wob-verzoek doet. “Dat is ook niet gedaan met mijn Novotel-declaraties.” Een spreekverbod? “We hebben haar geadviseerd dat het weinig zin had om de pers op te zoeken, dat wordt dan later geframed als spreekverbod. Haar aanvankelijke promotor, Peter Nijkamp, heeft ook uitgebreid op de pers gereageerd in Advalvas. Hebben we ook niets tegen ondernomen.”
Verantwoordelijkheid genomen
De VU, zegt Van der Duyn Schouten, heeft zich in de zaak Kourtit zeer kwetsbaar opgesteld. “De kwaliteit van haar eerste proefschrift bleek onder de maat. We hebben haar de kans gegeven haar fouten te herstellen. Ik was voorzitter van haar tweede promotiecommissie. Dat was ook een signaal naar de buitenwereld, dat we hiervoor tot op het hoogste niveau verantwoordelijkheid hebben genomen. Hebben we ook veel kritiek op gehad.”
“Kourtit zegt dat haar familie hier onder heeft geleden. Als je het mij vraagt, helpt ze die familie het beste door te laten zien dat je vanuit Stockholm de wereld verovert.”