Het laatste papieren nummer van het tijdschrift voor wereldliteratuur, Armada, krijgt VU-rector Frank van der Duyn Schouten uit handen van Jacqueline Bel, universitair hoofddocent moderne Nederlandse letterkunde. Dit zeventigste nummer heeft als thema literaire heldinnen, waarover de faculteit Letteren gistermiddag een druk bezocht mini-symposium hield.
Mevrouw aan de binnenbaai
Opvallend hoeveel mannen hun zegje doen over literaire heldinnen. Slechts een van de vier sprekers is een vrouw. Laat ik met haar beginnen: Pamela Pattynama, bijzonder hoogleraar koloniale en postkoloniale literatuur en cultuurgeschiedenis aan de UvA. Haar heldin Felicia van de kleine tuyntjes, ofwel mevrouw aan de binnenbaai, is de hoofdfiguur in De tienduizend dingen van Maria Dermoût (1888-1962). Pattynama houdt een liefdevol betoog over personage Felicia die op haar beurt weer hing aan haar naaister. Zij kon werkelijk op een ongeëvenaarde manier vertellen. “Zij was de ware heldin van het verhaal.”
Vrije Schrijver
De VU-schrijver of officieel gezegd Vrije Schrijver P.F. Thomése heeft niet zoveel met literaire heldinnen. In zijn eerste openbare optreden aan de VU geeft hij grif toe dat zijn helden ‘white and male’ zijn. Zijn de geslaagde vrouwenfiguren in de literatuur geen projectie van mannelijke scheppers? Vaak wel. Kijk maar naar de keuzes van de mannelijke sprekers: Thomése kiest Alice uit Alice in wonderland van Lewis Caroll. Arie Storm, VU-docent creative writing en recensent voor Het Parool, spreekt over Lolita van Nabokov. En VSNU-voorzitter Sijbolt Noorda houdt een erudiet verhaal over Salome.
Wat vindt Thomése zo bijzonder aan Alice? Haar intelligentie, want die speelt volgens hem een ondergeschikte rol in literatuur. “De meeste personages zijn immers zo goedgelovig. Zo niet Alice, zij is een slim gevoelsmens. De hedendaagse lezer wil lezen over wat hij eigenlijk al weet, en noemt dat een plot. Maar daarvan is geen sprake bij Alice en het witte konijn”, aldus Thomése, die het kort hield.
Machteloos verliefd
Lolita is de heldin van Arie Storm. Maar waarom haalt hij Abraham Moszkowicz erbij? Omdat haast bij hem past, zoals hij zelf zegt. En haast heeft hij, want Storm moet hierna Moszkowicz interviewen over zijn nieuwste boek ‘Onkruid, het zijn niet de slechtste vruchten waaraan de wespen knagen.’ Bram zegt vaak Bram tegen zichzelf, en daarin toont hij zich een kokette verteller. Lijkt hij dan op de onbetrouwbare ik-verteller van Nabokov? Een geforceerde vergelijking. Nee, dan kan Storm beter spreken over een 42-jarige man in de gevangenis die terugblikt op hoe hij vijf jaar geleden machteloos verliefd werd op een twaalfjarig meisje. “Lolita is één lange terugblik, zij is het leven zelf, zij is beslist en doortrapt. Dit is geen portret van een dame, maar een portret van een portret”, besluit Storm.
Vervloekte schoonheid
Sijbolt Noorda is een begenadigd spreker in zijn uiteenzetting over Salome: “Zij is niet af, zij blijft gemaakt worden. Zij is de heldin van het witte doek, het danstoneel, de opera en het geschreven woord. Het klapstuk van elk feest, ze kan zich niet verdedigen als ze al ooit heeft bestaan. Bovenal is ze bovenmenselijk en geheimzinnig. Met haar onverwoestbare wellust en vervloekte schoonheid breekt ze de wil van een koning.”
Oscar Wilde schreef al in zijn eenakter Salomé: ‘Uw stem maakt mij dronken als wijn’. Noorda’s woorden overtuigen: Salome zet tallozen aan tot dweepzucht.
Tijdschrift voor wereldliteratuur gaat digitaal
Tot zover de sprekers. Jacqueline Bel kijkt aan het eind van het symposium terug naar het eerste nummer van Armada in 1995. Toen was het thema: apocalyps. Zij vindt het typerend om nu te eindigen met heldinnen.
Het tijdschrift voor wereldliteratuur gaat digitaal, ofwel Armada wordt onderdeel van Schwob.nl, een site over de beste onbekende boeken uit de wereldliteratuur. Schwob verwijst naar de schrijver Marcel Schwob, vriend van Stéphane Mallarmé en bewonderd door niemand minder dan Oscar Wilde.