“Moeten we blanke mensen niet gewoon als de vijand beschouwen?” vroeg een jongeman tijdens de discussieavond over Zwarte Piet en de film Alleen Maar Nette Mensen, gisteravond in de Aurorazaal van het VU-hoofdgebouw.
Hij heette Clarence en hij geloofde er niets van dat racisme voortkomt uit onwetendheid. “Blanke mensen kennen ons beter dan wijzelf!” wierp hij tegen. Bewijs daarvoor zag hij in het betoog dat criminoloog Jan Dirk de Jong had gehouden, over groepsidentiteit en uitsluitingsmechanismen, en hoe de elite bepaalt welke ongeschreven codes er gelden. Dat je als gediscrimineerde groep moet oppassen voor de slachtofferrol.
Nakken
“Van een mens een slaaf maken, doe je niet zomaar”, zei Clarence, “je moet hem door en door kennen om hem mentaal te kunnen breken.”
Hij riep veel weerstand op bij de rest van de aanwezigen, zo’n honderd in getal, bijna allemaal donkere mensen (een blanke jongen zei ‘zwart’, maar daar werd gegeneerd om gegrinnikt). “Je moet niet vervallen in dezelfde fout als degenen die jou discrimineren”, riep iemand.
“Als je huidskleur gaat verbinden aan goed en kwaad, ga je in situaties komen waarin je broer je gaat nakken”, waarschuwde activist Kno’ledge Cesare, één van de andere sprekers op de avond.
Emotioneel reageren
De bereidheid om er samen uit te komen, licht en donker, was opvallend groot. Ik schrijf ‘opvallend’, want wat De Jong, Kno’ledge en trainer ‘mentale weerbaarheid’ Astrid Elburg op tafel hadden gelegd, was niet mis en de pijn in de zaal was voelbaar.
Elburg had De Jong op Radio1 zijn mening horen geven over Alleen Maar Nette Mensen. Het was dezelfde mening die veel donkere mensen zijn toegedaan, “maar alleen een blanke jongeman als De Jong wordt uitgenodigd voor nette praatprogramma’s”, aldus Elburg. “Donkere mensen wordt meteen verweten dat ze emotioneel reageren en voor hen is Debat op 2 het hoogst haalbare.”
Over Zwarte Piet en Alleen Maar Nette Mensen ging het tijdens de discussie verder nauwelijks. “Dat Zwarte Piet racistisch is, daarover hoeven we niet te discussiëren”, aldus De Jong. “Daar zijn we het allemaal wel over eens.”
Verborgen racisme
Het ging vooral over beeldvorming, en mensen die constateren dat hun mening en gevoelens er niet toe doen voor de blanke, dominante bevolkingsgroep. Over ‘verborgen racisme’.
Kno’ledge Cesare stelde dat er in Nederland weliswaar geen Ku Klux Klan is, en dat er geen Surinamers en Antillianen worden gelyncht, maar dat het racisme nog overal is. Hij merkt het als hij met een eersteklas treinkaartje in een eersteklas coupé gaat zitten, of als een vriendin gaat solliciteren bij een omroep en te horen krijgt dat er al een zwarte op de afdeling werkt. “Er staat ‘Nederlander’ in mijn paspoort, aldus Kno’ledge, “het is niet dat ik bij Nederland wil horen, ik hóór bij Nederland!”
Huilende neger
De Jong liet twee voorbeelden van racistische ‘humor’ in de pers zien. Eerst een bericht over een Surinamer die een aap als huisdier had, die ontsnapt was en een boom was ingevlucht. ‘De aap van een aap in een boom’, kopte De Telegraaf in 1960. Daarna een ‘mop’ uit een recent nummer van het weekblad Panorama: ‘Hoe noem je een huilende neger?’ Antwoord: een snikker’.
Toen enige tijd geleden een Amsterdamse tramchauffeur een ongepaste opmerking maakte over het Anne Frank-huis, stond het hele land in rep en roer. De hoogste baas van het Amsterdamse openbaar vervoersbedrijf moest beloven dat hij de zaak tot de bodem zou uitzoeken voordat de gemoederen weer een beetje bedaarden. “Maar van een grap als deze zegt niemand wat”, aldus De Jong.
Anne Frank
De reden daarvoor is dat kinderen in Nederland al van jongs af aan goed doordrongen worden van de verschrikkingen van de Holocaust, legde De Jong uit. “Maar over de slavernij weten we niets. Er zijn zestig miljoen Ghanezen uit hun land gedeporteerd voor de slavenhandel, veertig miljoen daarvan zijn gestorven op transport of daarvoor al, in het Ghanese fort waar ze gevangen werden gehouden”.
“Toch kent iedereen dit meisje”, zei hij terwijl hij naar een foto van Anne Frank wees, “en is er geen jongetje of meisje dat ons slavernijverleden symboliseert.”
Mensen werden een beetje boos. Waarom worden kinderen nog steeds nauwelijks onderwezen in het Nederlandse slavernijverleden? “Ik heb er over gehoord aan de keukentafel van de moeder van een vriendje van me”, zei iemand. “Op school werd het niet behandeld.”
Kinderen bewust maken
Er was iemand die vrijwilligersacties opzet in Amsterdam Zuidoost, om kinderen bewust te maken van het slavernijverleden. “Ik heb nauwelijks diploma’s”, foeterde hij, “maar al die hoogopgeleiden uit onze eigen gemeenschap doen er niets aan!”
Een oudere man begon over donkere mensen die meewerken aan de negatieve beeldvorming rond Surinamers en Antillianen, bijvoorbeeld door te acteren in een film als Alleen Maar Nette Mensen. Maar die kant wilde Elburg, die het gesprek leidde, niet op. “Laten we niet naar elkaar gaan wijzen, maar bespreken welke kant we wél op willen.”
Scheidslijn tussen buigen en knikken
Aan een onverzoenlijke houding heb je niks, daar was bijna iedereen het wel over eens. “Je bevindt je op een vage scheidslijn tussen buigen en knikken”, zei De Jong. “Je moet je aanpassen om te komen waar je wilt, maar tegelijk jezelf niet verliezen.”
“We moeten elkaar beter leren kennen”, meende Kno’ledge. “Ik ken mensen die denken dat hun woonwijk, de Bijlmer, Nederland is. Dat bijna iedereen een donkere huidskleur heeft. En in Meppel denken de mensen dat de donkere mensen op TV allemaal zwartgeschminkte Pieten zijn.”
Lees ook het artikel ‘Zwarte Piet kan echt niet meer’ in de nieuwe Advalvas.