Vorige week opende de laatste tentoonstelling van Hendriekje Bosma: In Transit. Na 28 jaar gaat de curator van het Exposorium met pensioen. Ze blikt terug.
“Veel mensen vonden het bijzonder dat juist deze protestantse en sobere universiteit een tentoonstellingsruimte voor beeldende kunst begon”, vertelt Hendriekje Bosma.
Kunst tussen de weilanden
Het bestuur van de VU besloot in 1967 het Exposorium op te richten. Dat was vijf jaar voor de opening van het hoofdgebouw. Toen lag de VU nog tussen de weilanden en ver van het stadscentrum. Het bestuur wilde dat medewerkers en studenten toch in contact kwamen met kunst en cultuur. Toen werd ook het cultureel centrum De Griffioen opgericht voor activiteiten en cursussen voor studenten.
Zoekend op weg
“Het Exposorium is uniek wat Nederlandse universiteiten betreft. Alleen de Erasmusuniversiteit heeft ook een kleine expositieruimte voor moderne kunst”, aldus Bosma. De combinatie van kunst en wetenschap gaat echter ver terug. “Van oudsher gaan kunst en wetenschap samen in het ideaal van Artes liberales. Dat idee heeft de Koninklijke Academie voor Wetenschappen nu weer omarmd door het instellen van een kunstraad. Kunst en wetenschap hebben gemeen dat je zoekende op weg bent naar een bepaald resultaat. Je hebt er doorzettingsvermogen en creativiteit voor nodig.’’
Bij de oprichting in 1808 heette KNAW trouwens Koninklijk Instituut van Wetenschappen, Letterkunde en Schoone Kunsten. Ook het Teylersmuseum in Haarlem bijvoorbeeld is in 1784 opgericht als combinatie van kunst, wetenschap en nijverheid.
Meer concurrentie
Volgens Bosma heeft het Exposorium een goede reputatie opgebouwd. “Veel nu bekende kunstenaars hebben er in hun beginjaren geëxposeerd. Ook kregen we vaak aandacht in de belangrijke kranten.” Nu is volgens haar die aandacht een beetje minder geworden. “Het aanbod van kunstexposities in Amsterdam en daarbuiten is de afgelopen jaren natuurlijk enorm uitgebreid, niet alleen doordat nu de grote musea in de stad weer open zijn, maar ook door het grote aantal galerieën dat er bij is gekomen. Dus er is meer concurrentie om de aandacht in de media.’’
Incident
Ze prijst de vrijheid die het bestuur van de universiteit altijd gegeven heeft. “In de 28 jaar dat ik er gewerkt heb, is er maar één echt incident geweest. In 2006 is de tentoonstelling Chipwood, met werk van Andre Pielage, na een paar dagen weggehaald. Het ging om een object van verbrand hout waar ook nog de brandgeur aanzat. En het hout gaf zwart af. Daar ergerden sommige medewerkers zich aan. Toen heeft het gebouwenbeheer zonder mijn medeweten die installatie weggehaald.’’
Schuttingtaal
Ze zegt wel dat er regelmatig forse kritiek in schuttingtaal in het gastenboek wordt geschreven dat altijd bij de tentoonstellingen liggen. “Maar omdat het om tijdelijke uitstallingen gaat, dringen mensen er zelden op aan om kunstwerken te verwijderen.’’
Kunstcollectie
Naast het beheer van de tentoonstellingsruimte heeft Bosma ook de VU kunstcollectie onder haar hoede. Die bestaat uit zo’n 1450 werken. Deels door de universiteit zelf aangekocht en deels via het Rijk en de Gemeente Amsterdam verkregen via de zogeheten BKR-regeling. Veel van die kunstwerken zijn te bewonderen in de openbare ruimtes van de VU gebouwen en op de campus.
Tot 2008 konden medewerkers ook via de kunstuitleen werk voor op hun kamer uitzoeken. Die werd altijd druk bezocht. Maar door de hoeveelheid interne verhuizingen was er geen beheer meer mogelijk. Medewerkers namen hun kunstwerk mee, naar hun nieuwe plek, maar gaven sporadisch door op welke locatie het dan hing.
Nooit gekort
Toch is Bosma niet ontevreden over het kunstbeleid van de VU. “Het budget is nooit gekort en regelmatig aan de stijgende prijzen aangepast. Er is zelfs altijd geld beschikbaar gesteld om regelmatig nieuwe kunstwerken aan te schaffen.’’
Volgens Bosma heeft de VU ook heel goed gebruik gemaakt van de 1%-regeling. Die hield in dat de regering had vastgesteld dat één procent van de bouwsom bij nieuwbouw gereserveerd diende te worden voor een kunstopdracht. Het beeld ‘Wendingen’, bijgenaamd De Wokkel, is daar een mooi voorbeeld van.
Verdwenen muurschilderingen
Helaas zijn niet alle werken bewaard gebleven, want als een ruimte werd verbouwd en een nieuwe functie kreeg zat de nagelvaste kunst in de weg, dus werd verwijderd. “In de medische faculteit zijn bij een verbouwing bijvoorbeeld muurschilderingen verdwenen. Dat is jammer, maar op die plek kwam een nieuwe collegezaal. Het is ook logisch dat het onderwijs voor gaat op een universiteit. Daarom is nu het beleid van het gebouwenbeheer en de Exposoriumcommissie erg terughoudend te zijn met objecten die zogeheten ‘nagelvast’ zitten. Nu wordt vaak gekozen voor flexibele kunstwerken, die verplaatst kunnen worden.”
Zoeken naar verrassing
Bosma kan niet een-twee-drie zeggen wat haar favoriete tentoonstelling is geweest de afgelopen jaren. Daarvoor verwijst ze naar de publicatie Exposorium 1967-2007, 40 jaar kunstbeleid op de VU uit 2010. “Eigenlijk zijn het allemaal goede tentoonstellingen geweest, de een soms wat beter dan de andere. Dat is het voordeel van tijdelijke tentoonstellingen. Elke keer weer zoeken naar iets nieuws wat verrast.’’
Camp over de top
Een leuke presentatie wil ze dan toch wel noemen. “Ronda Zwillinger maakte echt camp over de top en van alles door elkaar heel. Dat is zo leuk!’’ Daarmee wil ze gelijk aangeven dat kunst niet altijd ingewikkeld is. “Soms is het gewoon humor of kunst voor de kunst. Dat moet ook kunnen. Natuurlijk zit er altijd een bepaalde reflectie in op mensen en de maatschappij. Maar net als wetenschap moet je het leren begrijpen. In kunst moet je je meer verdiepen dan in een cabaretvoorstelling Je moet echt leren kijken. Goede kunst daagt je daartoe uit.”
Feest van herkenning
Ze is erg tevreden over haar afscheidstentoonstelling In Transit. “Ik denk dat het een feest van herkenning is voor mensen die al wat langer aan de VU rondlopen. Het is een verzameling van ruim twintig werken uit de VU-collectie. Het idee is een overzicht van tijdsbeelden te geven over de periode dat ik hier heb gewerkt en hoe het kunstbeleid van de VU zich heeft ontwikkeld. Geen stap die je zet is dezelfde als die je ervoor hebt gezet is een oude waarheid. Dat geldt ook voor kunst. Nu kijken mensen anders tegen bepaalde werken aan als tien, twintig jaar geleden. Wat ik ook erg leuk vind bij deze tentoonstelling is dat de al wat bekendere kunstenaars allemaal werk van een nieuw, jong opkomend talent hebben geselecteerd. Dus we kijken ook vooruit.”