Het hoger onderwijs trekt steeds minder studenten. Daarom moeten veel universiteiten en hogescholen in hun begroting snijden. En straks nog dieper als het kabinet vasthoudt aan zijn bezuinigingsplannen.
Met name de universiteiten maken zich zorgen. De Universiteit Twente bijvoorbeeld gaat nu al reorganiseren. In het gunstigste geval verdwijnen daar de komende tijd 250 voltijdsbanen. Als de kabinetsplannen doorgaan kan dat oplopen tot 500, waarschuwde het bestuur afgelopen woensdag.
IJskast
Ook elders pakken zich donkere wolken samen. De maatregelen van het kabinet kunnen de Vrije Universiteit Amsterdam zo’n 120 miljoen per jaar gaan kosten, schat het bestuur. Dat is zestien procent van het huidige budget. “De kaasschaafmethode helpt hier niet, we hebben geen vet meer over”, zei CvB-voorzitter Margrethe Jonkman daar eerder over. “Er zullen keuzes gemaakt moeten worden.”
De Universiteit van Amsterdam gaat uit van een korting van 110 miljoen (ongeveer elf procent). Er zullen banen en zelfs hele opleidingen verdwijnen, waarschuwt het bestuur.
De Radboud Universiteit in Nijmegen heeft nieuwbouwplannen voor studentenwoningen in de ijskast gezet. Ze moest dit jaar al zeven miljoen minder uitgeven en komend jaar elf. Door de kabinetsplannen kunnen die bezuinigingen oplopen tot vijftig miljoen euro per jaar, meldt Vox (zo’n zeven procent van het budget).
En zulke geluiden klinken in het hele land. In Groningen gaat het mogelijk om tachtig miljoen, schat de universiteit (bijna tien procent van het budget).
Door de krimp moesten sommige instellingen toch al op de kleintjes gaan letten, maar nu komt er een bezuiniging aan “die zijn weerga niet kent”, denken Amsterdamse universiteitsbestuurders. In Leiden voeren wetenschappers actie omdat ze vrezen dat hele vakgebieden aan de bezuinigingen ten onder kunnen gaan. Vooral de geesteswetenschappen lopen “enorm gevaar”, vreest de Leidse hoogleraar Remco Breuker.
Internationals
Hoe de kabinetsplannen precies gaan uitpakken hangt af van de manier waarop de regering internationale studenten gaat weren. Mogen opleidingen dat zelf regelen, of grijpt de overheid fors in?
Tot nu toe heeft de overheid alleen bacheloropleidingen in het vizier, zoals ook uit het wetsvoorstel blijkt dat nu in de Tweede Kamer ligt. De instroom van buitenlandse bachelorstudenten is acht procent bij hogescholen en ruim dertig procent bij de universiteiten. In de ogen van grenzen-dicht-partijen levert dat een enorme potentiële bezuiniging op.
Regeringspartijen hebben meermaals duidelijk gemaakt dat ze uitzonderingen willen voor technische studies en grens- of krimpregio’s. De meeste internationals zitten echter in de grote stad en kiezen studies buiten bèta en techniek, dus het kan nog bloederig worden. Zelfs coalitiepartij NSC leek daar onlangs van te schrikken tijdens de schriftelijke behandeling van het wetsvoorstel.
Stabiel
De financiële positie van universiteiten is over het algemeen stabiel, maar het kan hard gaan. Van alle universiteiten heeft Twente de kleinste financiele buffer en de krimp sloeg er met zes procent minder studenten de afgelopen jaren het hardst toe. Twente mag dan techneuten leveren in de grensregio, maar verkeert nu al in zwaar weer.
Ook de meeste hogescholen hebben nog genoeg reserves. Zo meldde de Brabantse hogeschool Avans in december een tekort van 13 miljoen euro. Maar met een eigen vermogen van zo’n 200 miljoen, leverde dat geen existentiële zorgen op.
Hogeschool Saxion moest eveneens 13 miljoen bezuinigen. Enige “urgentie” was er wel, zei de raad van toezicht vorig jaar, maar van paniek was geen sprake.
Corona
Bij de meeste instellingen zijn de spaarpotjes goed gevuld, onder meer dankzij de miljarden aan ‘NPO-middelen’. Dat geld kregen instellingen om na corona de achterstanden in het onderwijs weg te werken. Door de krappe arbeidsmarkt lukte het hogescholen en universiteiten niet om meteen extra personeel te werven. Daardoor steeg het eigen vermogen van de 35 Nederlandse hogescholen naar 2,2 miljard euro in 2022. Dat van de achttien universiteiten bedroeg zelfs 4 miljard.
Nu is de coronasteun afgelopen en krimpen de veertien grootste hogescholen. Ook acht van de dertien grootste universiteiten hebben minder studenten in huis. Alleen de universiteiten van Amsterdam (UvA en VU), Utrecht, Maastricht en Eindhoven groeien nog.
Bestuurders en activisten proberen van alles om het kabinet op andere gedachten te brengen. De universiteiten dreigen met juridische stappen tegen een deel van de bezuinigingen. Ook over de langstudeerboete voor vertraagde studenten is het laatste woord nog niet gezegd.