Secundair trauma is een stresssyndroom dat ontstaat als je hoort over traumatische gebeurtenissen die anderen zijn overkomen. Als je regelmatig wordt blootgesteld aan materiaal dat je van streek maakt, kan dat verschillende effecten hebben: van een gevoel van machteloosheid tot symptomen die vergelijkbaar zijn met die van PTSS. Mensen die hier veel last van hebben, kunnen activiteiten die verband houden met het trauma gaan vermijden, of zelfs proberen zich er volledig van af te sluiten.
Studenten die zulke stress ervaren, hebben vaak moeite om met verontrustend materiaal om te gaan als ze hier tijdens colleges mee te maken krijgen. Docenten vinden het soms moeilijk om college te geven als de studenten aangegrepen worden door de onderwerpen die worden besproken. Buiten de colleges kan meerdere keren per dag het nieuws checken en over verontrustende gebeurtenissen lezen ook mentale spanningen opleveren. Onderzoekers die zich bezighouden met schrijnende kwesties worden daar vaak emotioneel door aangegrepen, hoe deskundig ze ook zijn. En hoewel alle drie deze groepen last kunnen hebben van die effecten, worden dergelijke emoties zelden erkend en is er vaak geen aandacht voor de gevolgen ervan.
Gevoel van machteloosheid
Een veelgehoorde oorzaak van secundair trauma? Het wereldnieuws op de voet volgen. Kristiana Rivera, masterstudent Conversational Analysis aan de VU, zegt dat de berichten die ze volgt vaak mentale spanningen opleveren. Ze legt uit dat ze onder meer “een gevoel van machteloosheid” ervaart, waar ze zich tegen probeert te verzetten omdat zulke hulpeloosheid iets is waar “gepriviligeerde mensen van profiteren”.
Studenten die proberen op de hoogte te blijven van wat er speelt in de wereld, voelen vaak vooral een gebrek aan controle. Ella Haeusgen, derdejaarsstudent aan het Amsterdam University College (AUC), beschrijft de impact die de ontwikkelingen in de wereld op haar hebben met de Duitse term ‘Weltschmerz’. Ze definieert dat als een “gevoel van hopeloosheid, verdriet, dat je helemaal geen controle hebt over wat er in de wereld gebeurt”. Rivera raakt vooral van streek van ooggetuigenverslagen in het nieuws. Die verkiest ze boven de gebruikelijke verslaggeving, omdat ze de grote nieuwsmedia niet vertrouwt. Daarnaast ziet ze haar geboorteland, de Verenigde Staten, als “medeplichtig aan genocide”, waardoor ze “schaamte en schuldgevoel” ervaart.
Deel uitmaken van de diverse internationale omgeving van Amsterdam kan de emotionele impact nog versterken. Risa Hasegawa, die ook Conversational Analysis studeert, zegt dat ze last begon te krijgen van het nieuws toen ze vorig jaar vanuit haar geboorteland Japan naar Amsterdam verhuisde. Doordat ze in Nederland mensen met verschillende achtergronden leerde kennen, werd ze zich meer bewust van de ontwikkelingen in de wereld en werd ze daar ook meer door aangegrepen. “In Japan, in elk geval in mijn gemeenschap, hebben de mensen het er niet zoveel over. Dan is het gemakkelijk om er niet aan te denken”, zegt ze.
Intense interviews
Maar niet alleen de studenten worstelen met deze gevoelens. Maartje Weerdesteijn, universitair docent aan de VU gespecialiseerd in strafrecht en criminologie, en Marije Luitjens, docent Sociale Wetenschappen aan de VU, doen onderzoek naar de rol van emoties in onderwijs en onderzoek. Ze besloten de kwestie onlangs met VU-studenten en medewerkers te bespreken tijdens een vergadering in 3D, waarin ze hun kijk op de impact van emoties gaven. Volgens hen wordt er zelden gesproken over de emotionele impact van het materiaal waarmee onderzoekers werken, ondanks dat ze vaak voor langere tijd nauw betrokken zijn bij zeer verontrustende onderwerpen.
Luitjens zegt tijdens sommige van haar onderzoeken emotioneel leed te hebben ervaren. Toen ze acht maanden in Honduras doorbracht om onderzoek te doen naar bendegeweld en de weerbaarheid van de samenleving, merkte ze pas dat ze “ergens mee zat” toen ze weer thuis was. Hoewel ze op dat moment nog niet wist wat er aan de hand was, besefte ze later dat ze een secundair trauma had ervaren, toen ze zich ging verdiepen in de manier waarop onderzoekers met emoties omgaan.
Later voelde ze soortgelijke stress bij het uitvoeren van online interviews in het kader van haar onderzoek naar misdaden tegen de menselijkheid in de Colombiaanse stad Medellín. Als gevolg van het tijdsverschil vonden die gesprekken vaak ’s avonds laat plaats en ze merkte dat het emotioneel moeilijk was om daarna meteen te gaan slapen.
Weerdesteijn voegt eraan toe dat er geen verband is tussen aangegrepen worden door zulke onderzoeken en hoe succesvol je bent in je vakgebied: “Je kunt heel succesvol zijn en toch worden geraakt.” Ze merkt ook op dat de emotionele impact afhankelijk van iemands achtergrond kan verschillen. Als voorbeeld noemt ze het feit dat mensen die uit een land komen waar oorlog is geweest vaak sterker worden aangegrepen door berichten over conflicten elders.
Meer aardige mensen
Maar hoe kun je omgaan met verontrustende kwesties waarop je geen invloed hebt? Luitjens adviseert studenten die overweldigd worden door gebeurtenissen in het nieuws om deze emoties te erkennen, er ruimte voor te maken en er met hun vrienden en studiegenoten over te praten. “Het kan ook nuttig zijn om niet te veel tijd te besteden aan het lezen van nieuwsberichten en het bekijken van livebeelden uit conflictgebieden”, zegt ze.
Masterstudent Rivera probeert de emoties die de blootstelling aan nieuws bij haar opwekken te reguleren door balans te vinden in de content die ze consumeert op sociale media. “Ik probeer evenveel naar leuke dingen als naar verdriet en verzet te kijken om niet voortdurend deprimerende dingen te zien.” Maar anderen staan zichzelf misschien niet toe hun nieuwsconsumptie te beperken. “Ik vind dat we de verantwoordelijkheid hebben om te weten wat er in de wereld gebeurt”, zegt student Conversational Analysis Hasegawa, hoewel ze erkent dat “iedereen zelf moet bepalen of hij een pauze neemt of niet.”
Volgens derdejaarsstudent Haeusgen is het bij het omgaan met emoties die worden veroorzaakt door verontrustende ontwikkelingen in de wereld belangrijk om de hoop niet te verliezen: “Ik probeer te blijven geloven in de goedheid van de mens. Ik weet dat er op allerlei gebieden experts zijn die goede dingen doen.” “Op de wereldpolitiek heb je geen invloed”, zegt ze, maar ze adviseert te blijven proberen op kleine schaal iets te veranderen. Dat is ook een manier om met emoties om te gaan. “Wees aardig. Dat hebben we nodig in de wereld: meer aardige mensen”, voegt ze eraan toe.
Richting geven aan emoties
Jelle, die lid is van VU for Palestine en zijn achternaam liever niet bekendmaakt, zegt dat hij protesten organiseert om richting te geven aan de emoties die de gebeurtenissen in Gaza bij hem oproepen. “Het houdt me geestelijk gezond. Als je niets doet, krijg je het gevoel dat niets meer waarde heeft. Dan slaat de wanhoop toe”, zegt hij.
‘Ik probeer niet voortdurend naar deprimerende dingen te kijken’
Voor anderen worden de angstgevoelens juist sterker als ze proberen met hun emoties om te gaan door actie te ondernemen. “Ik vraag mezelf voortdurend af: doe ik wel genoeg? Handel ik wel volgens mijn waarden?”, zegt Rivera. Hasegawa twijfelt ook over haar betrokkenheid. “Ik probeer op kleine manieren te helpen, maar ik weet niet of ik dat doe omdat ik het doel belangrijk vind, of omdat ik mezelf een beter gevoel probeer te geven”, zegt ze.
Ermee dealen
Doordat studiemateriaal vaak gevoelige onderwerpen bevat, kunnen colleges ook mentaal belastend zijn voor studenten. Universitair docent Weerdesteijn doet onderzoek naar het effect van emoties op het onderwijs en heeft onlangs een hoofdstuk bijgedragen aan een boek over dit onderwerp. Ze vertelt dat haar studenten tijdens colleges over gevoelige onderwerpen soms zo “overweldigd raken door emoties” dat ze niet goed met het materiaal konden werken. “Als docenten potentieel verontrustende inhoud presenteren, kan het vaak gunstig zijn als ze de studenten de ruimte geven om hun gevoelens te erkennen”, adviseert ze.
Docent Sociale Wetenschappen Luitjens heeft haar manier van doceren aangepast op basis van haar inzicht in de rol van emoties bij onderzoek. “Eerst was mijn onderwijsaanpak: ik laat de studenten de wereld zien zoals die is. Je hebt ervoor gekozen om over dit onderwerp te leren, dus dan moet je ermee dealen.” Later besefte ze dat het om over deze verontrustende onderwerpen te kunnen praten cruciaal is om de emotionele impact ervan te erkennen en daar ruimte en hulp voor te bieden. Haar advies aan docenten is dat ze studenten de ruimte moeten geven om over hun gevoelens te praten en te erkennen dat ze er zijn. “Door te leren met de emoties om te gaan word je een betere student of onderzoeker, want je kunt je dan beter in het onderwerp verdiepen”, zegt ze.