Nederland moet in het postcoronatijdperk radicaal eerlijker en duurzamer worden, aldus een manifest dat door 170 wetenschappers is ondertekend. Daarin pleiten ze onder meer voor een beleid dat niet meer is gericht op economische groei, maar op verregaande landbouwhervormingen en vermindering van consumptie en reizen. Cultureel antropoloog Ellen Bal is een van de ondertekenaars.
Is dit wel een goed moment voor zo’n manifest, terwijl iedereen bezig is de coronapandemie te bedwingen?
“Dit is juist het goede moment, want nu worden er allerlei besluiten genomen die bepalend zijn voor de toekomst.”
De meeste mensen willen dat hun leven straks weer normaal wordt en maken zich zorgen over hun inkomen en financiële positie. Die zitten niet te wachten op een revolutie na deze crisis.
“Het is voor heel veel mensen een moeilijke tijd, maar daarom benadrukken we ook dat er solidariteitssteun moet zijn om de gevolgen van deze crisis te verzachten. Het is een erg belangrijk punt in het manifest dat we rekening houden met de zwakkeren en de meest getroffenen. Maar we ontkomen er niet aan om na te denken over de manier waarop onze samenleving is ingericht. Deze crisis is het gevolg van een economisch model dat is gericht op constante groei. Ken je die wereldkaarten waarop het aantal vliegbewegingen is weergegeven met lichtpuntjes? Je ziet dat de corona-uitbraken het hevigst zijn in de landen waar het meest gevlogen wordt.”
Maar economische groei brengt ook welvaart. U kunt toch niet ontkennen dat door al die bedrijvigheid relatief minder armoede is dan ooit tevoren?
“Ik werk veel in Bangladesh, dat bezig is de overgang te maken van ontwikkelingsland naar middle income country. Dat komt onder andere door de groeiende textielindustrie, die miljoenen mensen aan banen helpt. Maar de keerzijde is wel dat de leefomgeving van mensen vervuild wordt, en de arbeiders salarissen krijgen waarvan ze nauwelijks rond kunnen komen. Nu er heel grote beslissingen genomen worden en multinationals miljarden euro’s aan overheidssteun krijgen, moeten we goed nadenken over alternatieve productiemethoden en een eerlijker verdeling van de welvaart.”
Moeten we dan weer terug naar kleinschaliger productie binnen gesloten landsgrenzen?
“We zeggen niet dat we weer terug moeten naar vroeger en dat de globalisering moet worden teruggedraaid. Maar enkele processen moeten we ombuigen en op een eerlijkere manier organiseren. We kunnen niet op dezelfde weg doorgaan.”
Ik vind dat ook dat er dingen moeten veranderen en de wereld duurzamer moet, maar heel eerlijk gezegd, als we niet meer mogen vliegen, kan ik nooit meer naar Japan en dat vind ik ondraaglijk. En hoe gaat u uw werk in Bangladesh voortzetten?
“Dat vliegen moet aan banden, het hoeft niet meteen helemaal te worden afgeschaft. We moeten natuurlijk wel met elkaar in verbinding blijven staan. Je zou bijvoorbeeld, ik zeg maar wat, per persoon jaarlijks twee vluchten kunnen toestaan. En ik vlieg inderdaad heen en weer naar Bangladesh, maar ik ga veel minder vaak naar conferenties en seminars.”
“De discussie over het vliegen wordt al heel lang gevoerd, ook aan de universiteit. Wat me dan weer opvalt is dat onderzoeksfinancierders als het NWO en Nuffic bij een onderzoeksvoorstel nooit voorwaarden stellen aan de manier waarop er wordt gereisd. Ze vragen nooit naar een mobiliteitsplan, en dat zouden ze wel moeten doen.”
Als ik dit zo hoor, denk ik dat we door moeten gaan met welvaart creëren, maar dat alles duurzamer moet. Bedrijven en aandeelhouders moeten genoegen nemen met wat minder winst, zodat arbeiders hogere salarissen krijgen en er duurzamere productiemethodes worden ontwikkeld, dat soort dingen. Een beetje tweaken en finetunen.
“Nee, dat wordt al zolang geprobeerd door lobbyorganisaties en ngo’s! Dat heeft niets uitgehaald. Voor tweaken en finetunen is het te laat. Het roer moet helemaal om.”
Nu zijn er heel veel groepen die denken dat de coronacrisis voor verandering gaat zorgen…
“Er zit beweging in, inderdaad. Ik hoor het ook in mijn omgeving. Mensen hebben heel lang een bepaald gevoel van onbehagen gehad en willen nu verandering.”
Maar intussen is Mark Rutte populairder dan ooit. Hij wordt links en rechts bewierookt.
“Maar wat ik dan zo mooi vind, is dat hij heeft gezegd dat Nederland in de kern een diep-socialistisch land is.”
Dat vind ik juist verontrustend. Dat betekent dat hij vindt dat Nederland sociaal genoeg is. Ik denk niet dat er veel gaat veranderen als deze crisis voorbij is.
“Je kunt je daar niet bij neerleggen. Je moet iets doen en dit manifest is een begin. Ik hoorde dat de Partij van de Dieren volgende week een motie gaat indienen op basis van onze voorstellen. Dat is de bedoeling: discussie op gang brengen, zorgen dat er wordt nagedacht over de manier waarop we ons leven inrichten.”
Lees het manifest hier.