Kranten staan er vol mee: de angst dat generatieve kunstmatige intelligentie mensen vervangt op de werkvloer. Zijn we werkelijk inwisselbaar? Op de Nederlandse arbeidsmarkt zijn al verschuivingen te zien. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt bijvoorbeeld dat het aantal vacatures al drie jaar lang bijna elk kwartaal daalt. Bovendien stelt het UWV dat door AI het aantal vacatures voor specifiek creatieve beroepen, zoals tekstschrijver, vertaler en grafisch vormgever, met een derde is afgenomen. Maar ook het aantal vacante functies in de ICT-sector daalt.
Volgens experts dreigen vooral nieuwkomers op de arbeidsmarkt te sneuvelen. Het gebruik van AI zou met name typische werkzaamheden van startersfuncties weg automatiseren, zoals notuleren en het invoeren van gegevens. Maar tegelijkertijd kunnen starters AI juist gebruiken om zich vaardigheden sneller eigen te maken. AI maakt bijvoorbeeld coderen toegankelijker.
Er zijn talloze ideeën over hoe AI de arbeidsvloer transformeert. Maar welke invloed van AI is daadwerkelijk zichtbaar? En hoe zien studenten zelf hun toekomstperspectief in tijden van AI?
Opdrachten uitbesteden
De opkomst van generatieve AI verandert niet alleen individuele taken of banen, maar hele werkprocessen, volgens VU-hoogleraar kennis en organisatie Marleen Huysman. Zij doet antropologisch onderzoek naar de invloed van generatieve AI op werk: “Zoals etnografen vroeger meeliepen met stammen, lopen wij nu mee bij organisaties om te kijken hoe werk transformeert door het gebruik van AI.” Zij constateert dat werk door AI niet zozeer verdwijnt, maar verandert. Net als sociale media, beïnvloedt AI je leven indirect omdat je familie, vrienden en collega’s het gebruiken, ook al gebruik je het niet zelf. Huysman geeft een voorbeeld: “Het werkproces van docenten verandert, ook al gebruiken zij zelf geen AI-tools. Studenten besteden hun opdrachten namelijk uit aan AI-tools. Daardoor moeten docenten op een andere manier lesgeven en gaan toetsen. Ze zullen nieuwe vormen van opdrachten moeten ontwikkelen om te zorgen dat studenten daadwerkelijk nieuwe dingen leren.”
Brede opleiding kiezen
Studenten lijken niet bang te zijn voor hoe het gebruik van AI werk verandert. Wel zetten ze vaker in op een brede opleiding. Zo heeft de 19-jarige Tessa, bachelorstudent politicologie en psychologie, bewust gekozen om zichzelf breed en interdisciplinair op te leiden: “Dat beschermt mij misschien wel tegen de banen die door AI worden overgenomen.’’ Ook Bregje, een 23-jarige masterstudent sociologie, maakt zich geen zorgen: “Door mijn studie ben ik breed inzetbaar, dus ik denk dat ik altijd wel iets kan vinden. Beleidsgebieden waarin je ethiek nodig hebt, vind ik interessant. Maar ethiek kun je niet uitbesteden aan AI. Dus ik zit wel goed voor de toekomst.’’ Bregje hoopt wel dat we AI kunnen inzetten bij een personeelstekort. “AI zorgt er niet voor dat ik later geen baan heb, maar wel dat ik straks anders moet gaan denken over mijn invulling van werk in combinatie met AI.’’ Ook Yassine, een 26-jarige masterstudent ondernemingsrecht aan de Zuidas, denkt dat het verstandig is rekening te houden met AI: “Als je nog een studiekeuze moet maken, kun je vooraf bedenken welke banen makkelijker te automatiseren zijn met AI. Maar voor mijn studie is AI voornamelijk een aanwinst. Het maakt je research makkelijker omdat je er sneller dingen mee kunt uitzoeken.”
‘Een werkproces van meerdere weken is gereduceerd tot één dag’
Versnellende werkprocessen
Werkprocessen veranderen niet alleen, hoogleraar Huysman ziet ze ook versnellen: “Kijk bijvoorbeeld naar een marketingafdeling. Die maken nu via een AI-tool als Midjourney met een paar klikken een nieuw campagnebeeld voor een advertentie. Voorheen kwamen daar veel werkprocessen aan te pas: het maken van een storyboard, collega’s die feedback geven, een artdirector die de uitwerking delegeert aan graphic designers et cetera. Nu gaan graphic designers geen beelden meer creëren, maar verbeteren. Een werkproces van meerdere weken is hiermee gereduceerd tot één dag.” Ook de 24-jarige Hanna, masterstudent Political Science, ziet de versnelling die generatieve AI teweegbrengt: “Ik liep tijdens mijn bachelor stage bij een marketingadviesbureau in Zuid-Korea. Daar zag ik dat we door de opkomst van AI veel meer en sneller informatie kunnen verwerken. Van medewerkers verwacht men ook dat ze sneller en op een andere manier producten en diensten leveren aan bedrijven en klanten dan voorheen.”
Leren van anderen dreigt te verdwijnen
Huysman ziet de versnelling van werk ook binnen de advocatuur: “Het dagelijks bestaan van starters in de advocatuur was voorheen gevuld met het opzoeken en analyseren van juridische correspondentie. Nu besteden junioren dit uit aan generatieve AI-tools, speciaal ontwikkeld voor de juridische sector zoals Harvey, en hebben ze ineens veel tijd over.” Huysman plaatst hierbij een kanttekening: “Het versnellen van deze werkprocessen heeft invloed op de leercurve van starters: ze leren juist door het analyseren van die juridische correspondentie.” Volgens Huysman ben je tijdens het uitvoeren van ‘simpele taken’ namelijk onderdeel van een team waarin je leert van anderen, onder andere door hen te spiegelen. En juist dit dreigt te verdwijnen. “Senioriteit ontwikkel je niet alleen door expliciete expertise eigen te maken, maar ook door sociale vaardigheden te ontwikkelen, zoals het omgaan met collega’s en externen.”
Masterstudent Yassine ziet ook risico’s die komen kijken bij de snellere werkprocessen: “Toevallig las ik onlangs dat advocatenkantoren vanwege AI steeds minder worden ingehuurd voor het opzoeken en analyseren van juridische correspondentie. Daardoor lopen nieuwe advocaten het risico dat zij niet de juiste vaardigheden leren omdat ze minder vaak zulke taken uitvoeren. Veel advocaten gebruiken ook intern AI en creëren zelfs eigen versies van generatieve AI-tools als Harvey.”
‘Het is een extra reden om minder naar het kantoor te gaan’
Generatieve AI maakt werk ook individueler. Huysman vertelt dat werknemers vragen die ze voorheen aan collega’s stelden, nu vaker aan ChatGPT stellen: “Er wordt onderling minder kennis gedeeld. Het is, na covid, een extra reden om minder naar kantoor te gaan. Daardoor leren medewerkers minder van elkaar binnen de organisatie, wat de sociale structuren verandert.”
Het is opvallend dat ook studenten ChatGPT steeds vaker gebruiken als sparringpartner in plaats van hun medestudenten. Zo vertelt Youri, een 25-jarige bachelorstudent Computer Science, dat hij ChatGPT gebruikt om zichzelf te overhoren voor tentamens. Maar ook de 24-jarige Hanna, masterstudent Political Science, zegt AI te gebruiken om te brainstormen of om een probleem op te lossen’.
Nieuwsgierig en avontuurlijk
Welke vaardigheden hebben toekomstige werknemers nodig om zich te wapenen tegen de veranderingen die AI op de arbeidsmarkt teweegbrengt? Volgens Huysman hebben nieuwsgierige en avontuurlijke werknemers een streepje voor. Het is met de opkomst van AI belangrijk geworden om sneller nieuwe vaardigheden eigen te maken. “Wie een flexibele houding en brede interesse heeft, zal de voordelen die AI-tools bieden, eerder benutten.”
Huysman adviseert studenten en jonge werknemers AI te gebruiken, en er hun voordeel mee te doen. Studenten lijken haar visie te delen. Zo vertelt de 25-jarige Youri, bachelorstudent Computer Science, dat hij overweegt extra vakken richting AI te gaan volgen. “Ik merk dat er veel vacatures voor stages en banen zijn op dit gebied. Ik denk dat je AI goed kunt gebruiken om jezelf verder te ontwikkelen.’’
Andere studenten voelen zich genoodzaakt om met AI-tools te werken. Ook masterstudent ondernemingsrecht Yassine: “Het is een hulpmiddel dat je eigenlijk wel moet gebruiken. Je hebt geen keus meer. Als je het niet gebruikt loop je achter de feiten aan. Advocaten die AI gebruiken, zullen advocaten vervangen die dat niet doen.’’
Ook de 24-jarige Hanna, masterstudent Political Science, voelt zich genoodzaakt AI te gebruiken. ‘’Ik heb vrienden die dagelijks veel met AI werken, terwijl anderen er juist terughoudend mee omgaan. Ik denk dat we in een tijd leven waarin je eigenlijk geen keuze meer hebt: je loopt een achterstand op als je niet vaardig bent in het gebruik van AI. Tegelijk vind ik het belangrijk om kritisch te blijven over wat AI doet en produceert. Je moet niet klakkeloos overnemen wat het produceert.”