Kunnen wetenschappers en studenten uit Iran of Noord-Korea hier kennis vergaren voor hun eigen militaire doeleinden? Universiteiten moeten misschien iets beter opletten, staat in een evaluatie.
Om te voorkomen dat Noord-Korea en Iran kernwapens ontwikkelen, gelden er kennisembargo’s tegen beide landen. Universiteiten en onderzoeksinstituten moeten oppassen dat er geen gevaarlijke kennis in die landen terechtkomt.
Embargo
De sanctieregeling tegen Noord-Korea leidde in één jaar tot 315 beoordelingen van studenten en onderzoekers. Maar gevolgen had het niet: iedereen mocht studeren of onderzoeken wat hij of zij wilde. Een speciale taskforce vraagt zich af of deze regeling nog zin heeft.
Het kennisembargo tegen Iran lijkt nuttiger. Dat leidde in hetzelfde jaar (vanaf 1 juni 2019) tot 434 beoordelingen, waarvan er tien (verderop in de evaluatie staat negen) tot een ‘verhoogd risicoadvies’ leidden.
Langzaam
De molens draaien wel een beetje langzaam. In enkele gevallen duurde het zelfs negen maanden voor de beoordeling klaar was. Daardoor waren sommige masterstudenten “reeds aan de onderzoeksfase begonnen voor afronding van de aanvraag”, schrijft de taskforce.
Een ander probleem is dat een verblijfsvergunning (voor wie nog in het buitenland is) pas kan worden aangevraagd na een positief advies. Daardoor duurt het nog langer voordat een onderzoeker hierheen kan komen en dat is niet handig als een universiteit iemand wil werven.
Onvoldoende toezicht
Helemaal waterdicht zijn de regelingen bovendien niet. Hoe zit het bijvoorbeeld met studenten die voor een bepaald vak geen toetsen maken: vallen die er ook onder? Verder kijkt niemand naar onderzoekers die alleen maar even op bezoek komen (visiting scientists).
Ook heeft niet-wetenschappelijk personeel (zoals secretaresses, monteurs en schoonmakers) soms toegang tot de apparatuur en data. En ten slotte zijn er wetenschappers verbonden aan hogescholen, of aan heel andere vakgroepen van de universiteit, die delen in de wetenschappelijke kennis.
Goed toezicht is er dus niet, meent de taskforce, ook niet aan de universiteiten zelf. Die hebben meer dan voorheen aandacht voor kennisveiligheid, maar hun eigen monitoring is “nog niet adequaat geborgd”.
Verweer
Aan de andere kant is er een juridisch probleem: hoe kun je je verweren tegen een negatief advies? Je kunt alleen bezwaar maken tegen beslissingen die de universiteit vanwege zo’n advies neemt, maar niet tegen het advies zelf. Het kabinet moet eens nadenken of dat niet te weinig is.
Dat laatste gaat gebeuren, verzekeren demissionaire ministers Kaag en Van Engelshoven. Over andere aanbevelingen van de taskforce, bijvoorbeeld over een soepeler omgang met de verblijfsvergunning, zijn ze minder enthousiast.