Ik zag in 1985 de ruim negen uur durende documentaire Shoah van Claude Lanzmann. Deze auteur beschreef, in navolging van Hannah Arendt, de banaliteit van het kwaad. Hij interviewde de treinmachinist, de wisselwachter op het station, de man die de logistiek van de transporten organiseerde. Zo kon de genocide op de Joden op industriële schaal worden georganiseerd. Deze mensen voelden zich verantwoordelijk voor de taak die zij opgedragen hadden gekregen, maar niet voor hun rol. Zij wisten wat er gebeurde, maar staken geen stok in het wiel.
Onze VU-bestuurders wisten de afgelopen anderhalf jaar ook wat er gebeurde in Gaza en ook zij deden niks. De bestuurders hadden samen met hun collega’s op de andere universiteiten besloten dat zij ‘de academische vrijheid’ moesten bewaken en dat dit een hoger goed was dan stelling nemen en druk uitoefenen. Ze deden wat zij dachten dat hun taak zou moeten zijn, maar zij dachten niet na over hun belangrijke historische rol.
Israël is een kenniseconomie en niets treft het land harder dan het af te sluiten van kennis. Israël heeft met honderden miljoenen aan Europese onderzoekssubsidies een ongekende afhankelijkheid van Europese universiteiten. Onze bestuurders hadden een jaar geleden die achilleshiel kunnen raken. Ze hadden een historische taak om een verschil te maken. In plaats daarvan speelden ze woordspelletjes met de term genocide. Het was nog geen bewezen genocide, ofwel, je mag pas van genocide spreken en er iets tegen doen als die al heeft plaatsgevonden?
Nog onlangs adviseerden we als diversity officers van de VU aan het college van bestuur om, in navolging van zeven andere universiteiten, in elk geval géén nieuwe samenwerkingsverbanden aan te gaan met Israëlische universiteiten. We kregen via een tussenpersoon van de rector te horen dat het niet aan ons is over deze kwestie advies uit te brengen, het was niet onze rol.
De Palestijns-Amerikaanse schrijfster Susan Abulhawa laat in haar hartverscheurende roman Ochtend in Jenin haar hoofdpersoon over de massamoord in Jenin door Israël in 2002 zeggen: ‘De wereld?’ vroeg Hoeda sarcastisch, retorisch en zeer verbitterd, kortom op een manier die haar normaal gesproken vreemd was. ‘Sinds wanneer kan het de wereld ook maar een donder schelen wat er met ons gebeurt?’
Er is ook zo iets als de banaliteit van ideologie. Ideologie geeft mensen blinde vlekken ter grootte van mammoettankers. Nu heeft iedereen blinde vlekken, maar het mag duidelijk zijn dat de ideoloog niet een (zelf)kritische filosoof is die op meta niveau kan kijken naar zaken, inclusief zijn eigen positie. Nee, helaas, het is ideologie uber alles. Nuances, grijstinten, aardige lieve mensen met een ander wereldbeeld; het moet allemaal overboord. Niet mensen en menselijkheid, maar ideologie en de bijbehorende dichotomie is de maat der dingen. “The right side of history!” roept men dan, want blijkbaar heeft de geschiedenis een doel, en alleen de ideoloog kan het u vertellen welke. Zo ook hier bij Maurice Crul is een mammoettanker der blinde vlekken naar binnen gevaren.
Neem bijvoorbeeld de ‘Oeigoerse genocide’ (zie wikipedia) in Chinese concentratiekampen… Zijn mensen daarvoor net zo massaal de straat op gegaan als met Gaza? Heeft dhr. Crul ook hiervoor bij het college van bestuur gevraagd om de samenwerkingsverbanden met Chinese universiteiten op te heffen? Heeft hij een stukje geschreven over de banaliteit van het kwaad dat die protestacties tegen China uitbleven? Heeft hij een stukje geschreven over de banaliteit van het kwaad dat die samenwerkingsverbanden met China gewoon bleven (zoals nu met Wuhan University of Science and Technology)? Of heeft hij stukjes geschreven over de banaliteit van het kwaad van zijn studenten die hun troep elke dag met meerdere Jumbojets vol laten invliegen dankzij Temu en Aliexpress, terwijl ze stiekem tiktok kijken tijdens zijn sociologielessen?
Het antwoord is een zeer waarschijnlijk: NEE! En de reden is simpel: ideologie. Staat Crul hier alleen in? Nee, zie het aantal protesten tegen China en hoeveel aandacht onze journaals er aan besteden in verhouding tot Israël. I’ll rest my case.
Ik laat hier in het midden dat het opvallend is dat zowel linkse als rechtse ideologieën nogal antisemitische trekjes lijken vertonen (laten we eerlijk zijn, Chinezen zijn geen Joden, en al sinds Tibet is het opvallend stil vergeleken met Israël). Feit blijft dat het tijd wordt voor een nieuwe houding op links. Het wordt tijd dat ‘Het Naratief’ of ‘De ideologie’ wordt losgelaten en dat we gaan voor eerlijkheid álle kanten op. En hoewel het absoluut geen onfeilbaar medium is, kun je voor een beetje deprogrammering gewoon terecht bij ChatGPT. Die schreef over de door Crul genoemde massamoord in Jenin het volgende:
“In april 2002 voerde het Israëlische leger een zware operatie uit in Jenin, onderdeel van Operatie Defensive Shield. Palestijnse bronnen spraken al snel over een “massamoord” (massacre), met schattingen van honderden doden.
Onderzoek van de Verenigde Naties, Amnesty International, Human Rights Watch en andere onafhankelijke instanties concludeerde echter dat hoewel er zware gevechten plaatsvonden en ook burgers vielen, de aantallen veel lager waren dan door sommigen beweerd. De uiteindelijke schatting was rond de 46–56 doden, waarvan velen vermoedelijk gewapende strijders. Men sprak van een zware militaire confrontatie, niet van een opzettelijke massamoord op burgers.
Amnesty International legde uit: “Na de terugtrekking van het Israëlische leger werden binnen vijf weken bijna alle bewoners geïdentificeerd, waarmee aantallen van honderden doden weerlegd werden.”
Het blijft afschuwelijk, maar nuance is iets voor mensen met een ruggengraat en niet voor ideologen, die willen taal bewapenen en inzetten voor de ideologie. Wat zong Peter Gabriels ook alweer in ‘The Barry Williams Show’? “You make the people crazy
And then you let them go”.