Voor ons, mensen in het Westen, betekende de val van de muur een euforisch nieuw begin. Maar voor sommigen begon toen juist de ellende. Harpiste en zangeres Ekaterina Levental vertelt in een muziektheaterstuk hoe ze als tiener vluchtte uit Oezbekistan en uiteindelijk in Nederland terechtkwam. Ze speelt haar voorstelling De Weg tijdens de benefietavond van de VU voor de stichting voor vluchtelingstudenten UAF op donderdag 28 januari met harp, verhaal en zang.
“Toen de Sovjet-Unie uiteenviel, groeide de vrijheid van meningsuiting”, vertelt ze in haar keuken in Amsterdam Oost. Op een ronde tafel met een rood bloemetjeskleed geuren paarse hyacinten. De houten keukenkastjes, ietwat rommelig betegelde wand en blauwgeverfde muur geven de keuken een Franse uitstraling. Het is er huiselijk, welkom.
Anti-semitisme
“De waarheid kwam naar boven”, gaat Levental verder. “De Russen hadden al die tijd de Oezbeken gedomineerd, maar die wilden nu hun eigen taal en eigen maatschappij. Dus opeens kwam het verschil tussen alle etniciteiten die altijd samen hadden geleefd, naar de oppervlakte. De mensen werden arm en het anti-semitisme laaide op. De joden hadden het allemaal veroorzaakt. Daarom zijn we gevlucht.”
Met z’n zessen waren ze: vader, moeder, Ekaterina en drie jongere broertjes, en een vierde broertje onderweg. De zus was 13, en naar eigen zeggen een dromerig meisje: “Ik groeide half op in het operatheater, waar mijn vader dwarsfluit speelde. Ik geloofde heilig in de sprookjes die verteld werden op het podium. Ik wist zeker dat ik ook een fatale liefde zou krijgen later. Zo moet het leven eruit zien, dacht ik.”
Neckermann-catalogus
Maar de realiteit was een vlucht weg van thuis. Over de vlucht, die drie jaar duurde, gaat haar voorstelling. Via Israël en Moskou kwam het gezin naar Nederland. “Voor mijn vader stond Israël symbool voor het beloofde land en Nederland voor tolerantie. Daarom kwamen we hier terecht. Maar we hadden echt geen idee! Voor mij was het buitenland de Neckermann-catalogus en het operatheater. Dat er asielbeleid was in Nederland, dat er vluchtelingenkampen zijn, dat we niet de enigen waren, dat ontdekten we pas hier.”
Niemand zijn
De aankomst van het gezin in Nederland was schrijnend. “We stonden op het station en ik realiseerde me dat niemand op ons zat te wachten. Ik dacht in paniek: waar gaan wij vannacht slapen? De angst verlamde me: ik wist dat ik hier helemaal niemand was.
“Maar we zijn zo ontzettend goed ontvangen! Daar ben ik Nederland zeer dankbaar voor. We sliepen die nacht uiteindelijk in het asielzoekerscentrum in Gilze-Rijen. Ik kreeg zes pakketten schoon beddengoed met paarse bloemetjes overhandigd. Daar stond ik in een land waar niemand mij kende en we kregen gewoon een schoon bed en eten.
Weer dromen
“We hebben daarna anderhalf jaar in het asielzoekerscentrum in Almen gezeten, bij Zutphen. Ik verveelde me dood. Dat ik na het toelatingsexamen mocht beginnen aan het conservatorium in Enschede was een wonder! Het gaf mijn toekomst perspectief. Ik durfde weer te dromen. Ik had alleen geen idee hoe ik het moest betalen. Een decaan wees me toen op het UAF en de stichting heeft de eerste drie jaar van mijn opleiding betaald.
“Voor de tweede keer ondervond ik toen dat iemand voor wie je volledig vreemd bent, zegt: je kunt het, ik geloof in jou, je bent het waard. Dat je in een vreemde maatschappij vertrouwen krijgt, geeft je zoveel meer dan geld. Je kunt er zelfvertrouwen door opbouwen en ook je identiteit, die je volledig kwijtgeraakt bent.”
Geloof in sprookjes
De stap naar het conservatorium was vanzelfsprekend. Levental speelde al jong harp en droomde van een carrière als zangeres. Ze deed voor beide de opleiding. Met De Weg, de voorstelling die ze op de UAF-benefietavond speelt, maakte ze haar eerste eigen stuk, samen met kunstenaar Chris Koolmees. “Ik heb altijd al zelf een voorstelling willen maken. Ik heb de teksten zelf geschreven en muziek gekozen die belangrijk voor mij was als kind, die kan verklaren wie ik ben.” Het zijn liederen, opera, filmmuziek, Sovjetliedjes, gezongen en gespeeld op de harp.
De reacties hebben haar verrast. “De dankbaarheid uit de zaal is groter dan ik ooit eerder heb meegemaakt. Ik zie veel tranen tijdens het slotlied en uit de reacties na afloop blijkt dat de voorstelling echt iets heeft losgemaakt bij mensen.
Machteloos
“Dat wil ik ook graag. Ik wil iets betekenen voor de maatschappij. Ook nu, met de vluchtelingencrisis, waarin we zo machteloos zijn, hoop ik dat mijn voorstelling iets teweegbrengt. Ik geloof dat het nodig is om zulk soort verhalen te vertellen. We krijgen zoveel informatie op ons af, waardoor het moeilijk is om een mening te vormen. Verhalen zijn daarvoor heel waardevol.”
Wil je Ekaterina Levental in actie zien? Ga dan naar de benefietavond van de VU voor de stichting UAF, donderdag 28 januari om 20:00 uur in de aula. De prijs van het kaartje gaat volledig naar het UAF.