Vorig jaar in mei waren er al plannen om een vereniging voor Joodse studenten op te richten. “De recente ontwikkelingen zijn een extra drijfveer”, zegt VU-student Gezondheid en Leven Aviv Cohen (21). “Mensen voelen zich eenzaam en geïsoleerd”, zegt VU-student Roy Turksma (23), die International Business Administration studeert. “We zijn allemaal wel wat vrienden kwijtgeraakt”, aldus rechtenstudent Achira Beck (27), die in Leiden studeert.
Er is behoefte aan een vereniging waar mensen elkaar vanwege hun gedeelde achtergrond begrijpen en niet alles hoeven uit te leggen, vertellen de drie studenten. Beck is president van IJAR, de Dutch Union of Jewish Students. Hij heeft dus ervaring met het oprichten en organiseren van een vereniging. IJAR organiseert sociale evenementen zoals borrels, picknicks en de viering van joodse feestdagen, zoals Purim. Regelmatig organiseert de club een “Jewelicious”, een dansfeest met dj’s en Israëlische beats.
De drie zijn nu bezig met het oprichten van een vereniging, de Jewish Student Association (JSA), onder de vleugels van de VU, wat veiliger voelt. Want een feestje organiseren is voor Joodse studenten niet vanzelfsprekend. Ze kunnen zo’n evenement vanwege de veiligheid niet lang van tevoren overal aankondigen en moeten het hebben van mond-tot-mondreclame en persoonlijke uitnodigingen.
Tegen antisemitisme aanschuren
Pas onlangs nog was er een feestje aan de VU, in het Nieuwe Universiteitsgebouw, ook zonder veel ruchtbaarheid. Maar er waren toch nog 120 mensen op afgekomen. De Joodse gemeenschap in Nederland is klein. “Zeker in Buitenveldert kent iedereen elkaar”, aldus Cohen. De drie hebben op de bijeenkomst aspirant-leden geworven voor de nieuwe vereniging. Ze hebben nu zo’n 30, 40 leden die contact met elkaar houden in de groepschat. Een aantal genodigden liet weten niet te durven. “Omdat ze zich onveilig voelen”, aldus Turksma.
Sinds 7 oktober 2023 is het voor Joden en Israëliërs niet gezelliger geworden. “Tijdens de protesten tegen Israël op de campus werden nare leuzen geroepen, die ik heel bedreigend vind”, zegt Cohen. “Oproepen tot een (wereldwijde) Intifada, bijvoorbeeld, die ik ervaar als oproepen tot geweld tegen Joden.” Maatregelen die de VU neemt, zoals het afsluiten van in- en uitgangen op de campus, vergroten “niet per se” zijn gevoel van veiligheid, zegt hij.
Bij de discussies die er over Israël worden gevoerd, voeren mensen de boventoon die volgens Cohen “ofwel onvoldoende geïnformeerd zijn ofwel tegen antisemitisme aanschuren.”
Onveilig gevoel
Het voelt, zegt Beck, voor veel Joodse studenten onveilig aan hun instelling. Hij draagt als enige van de drie een keppeltje. “Dat kan in Amsterdam, alleen in bepaalde buurten draag ik er een petje overheen.” Over het algemeen wordt hij niet lastiggevallen, al krijgt hij wel eens een “kankerjood” naar zijn hoofd, zegt hij. “Je spreekt niet overal waar je bent in het openbaar Hebreeuws”, zegt Cohen. “Je zorgt dat je niet opvalt. We zijn niet anders gewend.”
“Je ziet karikaturen, ook hier op de VU-campus”, zegt Turksma, “met nare associaties. Ik zag een poster waarop Israël werd gelijkgesteld aan Gollum uit Lord of the Rings. En een van de ‘huisregels’ van het tentenkamp op het campusplein was dat iedereen welkom was ‘behalve zionisten’. Op de wc’s en in de collegelokalen worden stickers geplakt en er is ook een poster verspreid die er uitzag als een officiële VU-poster, met het VU-template en alles, waarop ‘Free Palestine’ stond, met de Palestijnse vlag. Sommige mensen hebben het idee dat dit, omdat de VU niet ingrijpt, wordt genormaliseerd.”
Israëlboycot
“Het is een zware tijd”, zucht Turksma. Het afgelopen collegejaar zat hij namens studentenvakbond SRVU in de universitaire studentenraad (USR). “Daarbinnen is gediscussieerd, mensen hebben verschillende meningen en dat is prima, al hou ik me liever bezig met andere dingen, die de hele VU-gemeenschap aangaan, zoals studentenwelzijn. Naar buiten toe heeft de USR zich best neutraal opgesteld.”
Maar de SRVU is een ander verhaal. De discussie over Gaza wordt daar fel gevoerd. In maart meldden zich opeens een heleboel leden om mee te kunnen stemmen over een motie om de anti-Israëlische boycotbeweging te steunen. Er zijn daardoor ook leden vertrokken, waaronder Turksma zelf.
Geschikte ruimte
Een vereniging oprichten is een hele klus. “Mede vanwege het veiligheidsaspect gaat het niet heel snel”, zegt Beck. Ze laten zich adviseren door hoogleraar Joodse Geschiedenis Jessica Roitman. Ze praten met diversity officers en decanen en werven leden. Ze hebben 75 inschrijvingen nodig om zich officieel als studentenvereniging te kunnen laten registreren. Daarna moet er een geschikte ruimte gevonden worden. Dat is al geen sinecure, kunnen de studieverenigingen van de bètafaculteit je vertellen (LINK), maar deze vereniging moet ook enigszins verborgen zijn.
Dat is een wat ambivalente gedachte van de drie, dat een van de doelen van de Joodse vereniging is dat Joodse studenten zichtbaar zijn als leden van de VU-gemeenschap, maar tegelijkertijd niet te zichtbaar moeten zijn om geen mensen met kwade bedoelingen aan te trekken. En hoe gaat dat met het deurbeleid? Mag je mensen weigeren als je ze niet vertrouwt? “Dat zijn dingen waar we nog goed over moeten nadenken”, zegt Beck.
Deel de duif
Hebben ze hun licht al opgestoken bij de Turkse studentenvereniging Anatolia, die ook op de VU-campus huist? Ze hebben er niet aan gedacht, zeggen ze. Beck vertelt dat hij de laatste tijd wat terughoudend is bij het benaderen van studentenclubs met een moslimachtergrond. Dat gaat sinds 7 oktober 2023 niet zonder een zekere spanning. “7 oktober is onze 9/11”, aldus Beck. “En we willen ons ook positief over Israël kunnen uiten zonder meteen ruzie te krijgen.” Ze prijzen de inspanning van de club Deel de Duif, waar Joodse en islamitische studenten met elkaar in gesprek gaan over Gaza en Israël, maar de JSA moet een plek zijn “waar je gewoon een fijne tijd met elkaar kunt hebben, veilig en zonder angst of boosheid”, aldus Beck.
Gister bij de NOS:
‘Joden in Europa ervaren meer antisemitisme, Nederland scoort slechter dan gemiddeld’
Veel Joden in Europa ervoeren al voor de oorlog in Gaza een toename van haat en discriminatie. Dat blijkt uit een enquête van het Europees Bureau voor de Grondrechten (FRA) onder bijna 8000 Joden in dertien EU-lidstaten.
Het onderzoek werd afgenomen voor de aanslagen van Hamas op 7 oktober en de oorlog in Gaza, maar in het rapport zijn ook verklaringen over antisemitisme na oktober vorig jaar opgenomen.
Van alle ondervraagden geeft 96 procent aan antisemitisme te hebben ervaren in het afgelopen jaar. De helft zegt zich zorgen te maken over hun veiligheid en die van hun familie, en ruim 70 procent verbergt de eigen Joodse identiteit soms.
Nederland springt er op enkele vlakken negatief uit: in ons land denkt 83 procent van de ondervraagden dat het aantal gevallen van antisemitisme in de afgelopen vijf jaar is gestegen. Alleen in Duitsland is dit percentage hoger (86). Gemiddeld over alle landen denkt 80 procent dat het probleem van antisemitisme in hun land de laatste jaren groter is geworden.
Het deel dat vijandige uitingen tegenover Joden op openbare plaatsen in het land als groot probleem ziet, is onder Nederlandse Joden relatief groot met 72 procent. Alleen in Frankrijk (88), België (80) en Duitsland (77) is het percentage hoger.
90 procent van de respondenten in ons land is negatieve stereotypen tegengekomen die Joden ervan beschuldigen de wereldmacht in handen te hebben, evenals financiën, de media, politiek en economie. Ook zegt een relatief groot deel van de Nederlandse Joden (68 procent) geweldoproepen tegen Joden te hebben meegemaakt en bepaalde buurten uit veiligheidsoverwegingen te mijden (42 procent).
Heel fijn dat Joodse studenten elkaar weten te vinden. Het lijkt me echter van groot belang dat zij zelf niet in de narratief stappen waarin antisemitisme en antizionisme aan elkaar gelijk worden gesteld. Het kan zijn dat een karikatuur van Netanyahu als Gollum en een poster met Free Palestine je een ongemakkelijk gevoel geven, maar om het antisemitisme te noemen lijkt me zeer kwalijk en gevaarlijk. Dit leidt namelijk af van een echt probleem, namelijk dat studenten geen Hebreeuws durven te spreken of hun keppeltje durven te dragen in het openbaar. Daarnaast onderdruk je daarmee de stem van de activistische studenten die zich uitspreken tegen oorlogsmisdaden en de verantwoordelijkheid van de VU daarin.