SP-Kamerlid Sandra Beckerman en Groenlinks-PvdA-Kamerlid Geert Gabriëls vragen Bruins zich in te spannen om het besluit over Aardwetenschappen uit te stellen. Ze willen eerst voldoende duidelijkheid over de nationale gevolgen van het verdwijnen van Aardwetenschappen en de mogelijkheden voor borging van strategische opleidingen. Dat doen ze in reactie op een bericht in Ad Valvas over het uitstel van de uitvoering van het besluit, dat op 15 juli door het college van bestuur wordt genomen.
Kennis verloren
Met het schrappen van de afdeling vrezen de Kamerleden namelijk dat er vitale wetenschappelijke capaciteit verloren gaat, een argument dat ook studenten en medewerkers van Aardwetenschappen blijven benadrukken. Zo wilden Beckerman en Gabriëls weten hoe het verdwijnen van de afdeling zich verhoudt tot maatschappelijke en geopolitieke opgaven waarvoor Nederland staat, zoals het klimaatbeleid, waterbeheer en waterveiligheid, de winning van kritieke grondstoffen en de verduurzaming van mijnbouw en ondergrondgebruik – wat cruciaal is voor de energietransitie.
AARDWETENSCHAPPEN: REORGANISEREN OF AMPUTEREN?
Na de hele reeks zinvolle commentaren over nut en behoud van kennis en expertise van de diverse onderdelen van de aardwetenschappen die nu bij de VU op de tocht staan, wil ik hier inhoudelijk ingaan op de motivering van het voorgenomen besluit vanwege het faculteitsbestuur (FB). Het FB stelt in haar mededeling van 3 april ‘zich in de toekomst te gaan richten op klimaat en aarde in het tijdperk van menselijke invloed’. Als voormalig hoofd van de afdeling Kwartairgeologie aan de VU en nog steeds actief als gastonderzoeker heeft die stellingname me ten zeerste verbaasd.
Stelt het FB zich voor het (sub)recente klimaat te kunnen evalueren zonder dat klimaatsysteem ten gronde te bestuderen, dat is inclusief de lange termijnevolutie onder invloed van de talrijke en diverse externe factoren? De tijdspanne waarin klimaatindicatoren gemeten zijn is daar echter veel te kort voor. Modelleurs van het huidig klimaat schreeuwen om klimaatreconstructies die over langere (geologische) perioden verlopen om o.a. hun computersimulaties te testen of te calibreren, Een zelfde gedachtegang betreft ‘de aardse processen in het tijdperk van menselijke invloed’. Hoe zou men bijvoorbeeld het overstromingsgedrag van rivieren kunnen voorspellen aan de hand van meetreeksen met een duur van hooguit enkele tientallen jaren? Riviersystemen zijn onderhevig aan tal van uiteenlopende externe factoren die een dergelijke tijdspanne verre overschrijden. De overstromingen van de Geul rivier in 2021 en de Limburgse Maas in de negentiger jaren hebben nogmaals aangetoond dat inschatting van dergelijke risico’s een grondige kennis van het riviersysteem op langere tijdschaal vereisen. Meerdere externe financiers van nationale en internationale onderzoeksprogramma’s met aandacht voor ‘het tijdperk van menselijke invloed’ begrepen het belang van de informatie uit het geologisch verleden gezien hun financiering van dergelijke programma’s aan de toenmalige onderzoeksgroep Kwartairgeologie aan de VU. Samenvattend, hoe kan men zich voorstellen de invloed van de mens op een aards systeem te kunnen bevatten zonder de werking van het systeem zelf te onderzoeken en (proberen) te begrijpen? Om een medische analogie te gebruiken, hoe kun je een patiënt met hartkloppingen behandelen zonder de werking van diens hart te begrijpen?
Diezelfde nadruk op het begrijpen van de aardse systemen is ook uitgangspunt geweest bij het opzetten van de succesvolle opleiding Aarde en Economie (waaraan ondertussen ‘Duurzaamheid’ is toegevoegd) bijna 20 jaar geleden die nu de bezuinigingsdans lijkt te ontspringen. Deze benadering werd destijds beleidsmatig en financieel ondersteund door het toenmalig CvB, maar ook door de (niet-geologische experts van de) mede-oprichtende faculteit Economie (FEW). Echter, het huidige FB beweert de focus te moeten leggen op ‘klimaat- en aardeonderzoek en onderwijs binnen het tijdperk waarin menselijke activiteit het klimaat en de geologische processen beïnvloeden’. Het zal een waar kunststukje worden om een toekomstige visitatiecommissie te overtuigen om die beperkte focus van het FB te kunnen effectueren zonder grondige kennis van de aard- en klimaatsystemen..
Los van de financiële randvoorwaarden (die ik niet kan beoordelen) is het de taak van een universiteit om beleid te voeren. Om het met de woorden van een voormalig rector van de VU te zeggen ’de universiteit is geen koekjesfabriek’. Het FB kiest er naar eigen zeggen strategisch voor ‘de kernexpertise ‘klimaat en aarde’ te versterken en ervoor te zorgen dat de belangrijke bijdrage in aardwetenschappelijk onderzoek en onderwijs op het gebied van klimaatvraagstukken wordt geconcentreerd en verder wordt versterkt.’ Hoezo dan? Door excellerende expertise weg te sturen en laboratoria met internationale faam te sluiten? Concreet betekent het voorgenomen reorganisatieplan niets meer dan de amputatie van die vitale kernexpertise van onderzoek en onderwijs in plaats van te zoeken naar een remedie om de ‘patiënt weer gezond te maken’. Hopelijk biedt de time-out van een half jaar daarvoor rust en inzicht.
Prof. em. Jef Vandenberghe