Is dit een nieuwe icoonfoto? “Die vraag haat ik”, zegt Martijn Kleppe, onderzoeker journalistiek bij Geesteswetenschappen, op het actualiteitencollege Icoon van een crisis. Hij heeft het over de veelbesproken foto van het verdronken jongetje Aylan Kurdi aan de Turkse kust. Kleppe: “Kom over twintig jaar maar terug. Dan kennen we het centrale verhaal achter deze vluchtelingencrisis. Dat weten we nu nog niet. Het kan nog alle kanten opgaan. Je hebt ook de boten bij Calais, het vrachtvervoer, de hekken bij Hongarije, de houding van Europa. Welk beeld zal uiteindelijk blijven hangen?”
Eindeloze variaties
Icoonfoto’s zijn symbolisch en verwijzen vaak naar archetypes. Kleppe laat de winnende foto van World Press Photo 2012 zien: een moslimvrouw met gewond familielid in haar armen. Die refereert overduidelijk aan Piëta: dode Christus in de armen van Maria. Soms worden die foto’s zelf weer archetypes. Ze gaan een eigen leven leiden en er wordt eindeloos op gevarieerd.
The-old-time-favorite van Kleppe is de foto van de Amerikaanse leiders in een bunker nadat Bin Laden was uitgeschakeld. Fascinerend, vindt Kleppe. Hillary Clinton met hand voor mond, Obama voor het eerst niet centraal, maar helemaal opzij. Allemaal staren ze naar iets wat wij niet kunnen zien.
Obama als Superman
En daarna de talloze variaties daarop. Hij laat ze zien en raakt echt op dreef. “Wie is dat? Juist ja, iemand die niet op de oorspronkelijke foto stond. Wie kent hem? Dit is The Observer, een personage uit een Amerikaanse serie, die met de hoed. En wat is nog meer anders? Kijk nou, Obama heeft nu een controller voor games in zijn hand. En de laptopschermen zijn niet meer zwart.”
Daarna laat hij nog een foto zien van de Amerikaanse leiders als lego-poppetjes. Of Obama als Superman. Talloze variaties, fascinerend. De volle zaal op zes hoog in het hoofdgebouw ziet ze allemaal voorbijkomen op een groot scherm.
Zinkende woonboot
Elke maatschappij heeft zijn eigen icoonfoto’s. Kleppe laat twee foto’s zien die niemand in de zaal herkent, maar die voor Chinezen overduidelijk icoonfoto’s zijn. Bovendien blijken ze ook leeftijdsgebonden. Mensen die het WK ’88 hebben meegemaakt, kiezen steevast als icoonfoto de foto met fans op een zinkende woonboot. Studenten niet.
Of Aylan Kurdi een icoonfoto wordt, bepaalt dus de tijd.
Game
Wil je weten welke foto’s voor jou iconisch zijn voor bepaalde gebeurtenissen? Speel Kleppe’s game op www.mijnicoonfotos.nl.