Een lezing van de Britse wetenschapsjournalist Ehsan Masood over de invloed van de islam op de moderne wetenschap trok honderden belangstellenden. ‘De moslims waren net iets eerder dan Copernicus met het bewijs voor heliocentrisme.’
‘Heb jij weleens gehoord over Hezarfen Ahmet Çelebi, die in de zestiende eeuw van de Galata-toren over de Bosporus naar Uskudar vloog? En wist jij dat de grondlegger van de geneeskunde een islamitische geneesheer was?’ De website van studentenvereniging Anatolia belooft een lezing over de Golden Age of Islam, door de gerenommeerde Britse wetenschapsjournalist Ehsan Masood. Hij werkte voor bladen als Nature en New Scientist en voor media als de Britse progressieve krant The Guardian en de BBC. Tien jaar geleden publiceerde hij het boek Science and Islam: A History, waarvan de Nederlandse vertaling al vijf jaar is uitverkocht.
Een lezing door iemand van deze statuur, die onder andere gaat over de ‘islamitische waarden’ die ten grondslag zouden liggen aan de wetenschap in die Golden Age of Islam, en over het geloof, dat ‘nodig was voor die nieuwe wetenschap’, trekt op donderdagavond 4 oktober honderden belangstellenden, naar het zich laat aanzien vooral jonge moslims en opvallend veel vrouwen. Een grote collegezaal in het gebouw van de medische faculteit zit nokvol. “The biggest audience I’ve had so far”, zegt Masood een beetje geïmponeerd.
Medische wetenschap
In alle eerlijkheid levert hij niet wat door Anatolia was beloofd. Hij spreekt wat bedeesd en neemt in vogelvlucht een aantal belangrijke wetenschappelijke ontwikkelingen in de islamitische wereld in de Middeleeuwen door. De cartografen die nodig waren om het steeds verder uitdijende islamitische rijk te kunnen besturen, de observatoria die werden gesubsidieerd door heersers met een hart voor de wetenschap, en die net zo snel weer verdwenen wanneer ook de heerschappij van zo’n kalief of koning weer ten einde was. De eerste gespecialiseerde ziekenhuizen, de Canon van de geneeskunde van Ibn Sina, in Europa bekend als Avicenna, die nog eeuwen als standaardwerk is gebruikt, ook door medische wetenschappers in Europa.
De filosofen die de theologen uitdaagden en openlijk het geloof in een hiernamaals in twijfel stelden. Hoe kon het dat een lichaam dat verging in de aarde weer opstond om verder te leven in het paradijs? “Er was in die tijd absoluut meer ruimte voor heterodoxie”, aldus Masood. “Een grotere bereidheid om verschillen in inzicht te accepteren.”
Verlangen naar grootsheid
De lezing valt niet even goed bij alle aanwezigen, want na de pauze, als er vragen van het publiek worden beantwoord, is de zaal bijna halfleeg. Een jonge gelovige vrouw die naast me zit tijdens de eerste helft van de bijeenkomst, zegt dat ze had gehoopt dat Masood zou vertellen hoe je een wetenschappelijke, rationele instelling paart aan het irrationele geloof. Ze vermoedt dat veel mensen zijn komen luisteren om te horen hoe belangrijk de islam is voor de wetenschap, ook de moderne wetenschap. In de pauze spreek ik twee vrouwen die Masoods lezing “onsamenhangend” vinden en ik hoor zelfs iemand zeggen dat ze het zonde vindt van haar vrije avond.
Uit de vragen van het publiek spreekt een verlangen naar bevestiging van de grootsheid van de islam. “Waarom wordt de filosoof Ibn Rushd genegeerd door de westerse wereld? Wat is volgens u de belangrijkste wetenschappelijke ontdekking in de islamitische wereld? Gaan religie en wetenschap wel goed samen?
Heliocentrisme
Over Ibn Rushd zegt Masood dat het altijd moeilijk is de impact van een wetenschapper te meten, dat is met de atheïstische Richard Dawkins ook zo. De belangrijkste islamitische ontdekking? De moslims waren net iets eerder dan Copernicus met het bewijs voor heliocentrisme, dat wil zeggen dat de aarde om de zon draait in plaats van andersom. En hij vertelt over de Pakistaanse natuurkundige Abdus Salam, een gelovige moslim, die samen met de atheïstische Amerikaan Steven Weinberg (en de Amerikaan Sheldon Glashow) een Nobelprijs won, en volgens Masood werd gemotiveerd door zijn spiritualiteit.
Na afloop vraag ik Masood of de islam niet veel meer krediet verdient dan hij kennelijk bereid is te geven.
Lees dit artikel verder in de nieuwe Advalvas.