Jongeren zijn tegenwoordig veel perfectionistischer dan hun ouders waren en dat kan nadelige gevolgen hebben voor hun welzijn, schrijft gedragswetenschapper Jaap van der Stel (65), in zijn boek Perfectionisme. “Maar je kunt jezelf ertegen beschermen.”
Waarom heeft u een boek geschreven over perfectionisme?
“Begin vorig jaar stuurde ik een tweet de wereld in over een internationale studie die aantoont dat de door twintigers ervaren sociale druk om perfect te zijn, de afgelopen dertig jaar met 33 procent is gestegen. Journalisten belden mij voor uitleg en interviews. Vervolgens vroeg mijn uitgever of er een boek in zat. Als gedragswetenschapper (Van der Stel is lector geestelijke gezondheidszorg aan de Hogeschool Leiden en senior onderzoeker aan de ggz-instelling inGeest-VUmc, red.) was dat natuurlijk voldoende aanleiding om me in het onderwerp te verdiepen en erover te schrijven.”
Bent u zelf perfectionistisch?
“Over die vraag heb ik natuurlijk nagedacht. Mijn vrouw vindt van wel, maar ik denk dat het genuanceerder ligt. Ik stel mezelf hoge eisen, maar ik heb niet de illusie dat ik perfect ben. Het eerste heeft mij geholpen bij het schrijven van het boek en het laatste om het op tijd af te ronden. Daarbij geniet ik ook erg van wat ik doe en daarmee bescherm ik mezelf. Als je té perfectionistisch bent, eis je veel van jezelf en geniet je niet meer van wat je doet.”
Hoe komt het dat millennials zo perfectionistisch zijn?
“Uit het eerdergenoemde onderzoek komen drie redenen naar voren. Een daarvan is dat millennials, jongeren geboren tussen 1980 en 2000, geconfronteerd worden met de gevolgen van globalisering. De wereld kent geen grenzen meer. Mijn zoon solliciteerde bijvoorbeeld samen met afgestudeerden uit China naar een promotieplek bij de Universiteit Utrecht. Iedereen wil de beste mensen hebben dus de eisen worden steeds hoger, zelden lager. Als je iets wilt bereiken, moet je concurreren met de hele wereld. Dat klinkt groot, maar het komt er in de praktijk op neer dat een hoge standaard de norm is geworden.”
“Wat ook meespeelt is dat we leven in een neoliberale meritocratie waarin je wordt afgerekend op je prestaties en er steeds minder zekerheden zijn zoals kans op een vaste aanstelling. Onzekerheden werken perfectionisme in de hand.”
Hoe herken je een perfectionist?
“Perfectionisten vertonen vaak uitstelgedrag, stellen hogen eisen aan zichzelf en zijn niet in staat fouten van zichzelf te accepteren. Problematisch wordt het vooral als de hoge norm van buitenaf is opgelegd en je er niet in slaagt om eraan te voldoen. Perfectionisme wordt dan een bron van frustraties en uitputting. Er klinkt dan continu een stemmetje in je hoofd dat zich afvraagt: hoe denken mijn ouders, mijn docenten, mijn vrienden over mij?”
Perfectionisme wordt regelmatig in verband gebracht met burn-outs, depressieve gevoelens en angst- en dwangstoornissen. Klopt dit?
“We zien bijvoorbeeld dat mensen met eetstoornissen vaak perfectionistisch zijn en dat perfectionisme vaak samengaat met depressie, maar dat betekent niet dat het de oorzaak is. Wetenschappers zien een verband, maar wie precies kan aantonen hoe het zit, kan in Noorwegen de Nobelprijs ophalen. Overigens moeten we daarop niet wachten, maar nu al actie ondernemen tegen het toenemende perfectionisme onder jongeren.”
De groeiende prestatiedruk werkt perfectionisme bij studenten in de hand. Doen hogescholen en universiteiten daar iets aan?
“Er is veel aandacht voor prestatiedruk op hogescholen en universiteiten. Je ziet dat instellingen met het thema aan de gang gaan. Ze beseffen dat ze niet alleen een onderwijsfabriek zijn, maar ook dat ze oog moeten hebben voor het welzijn van hun studenten. Je ziet allemaal initiatieven opduiken zoals workshops en lezingen om studenten te wijzen op het belang van hun mentale en fysieke gezondheid.”
Maar helpt het ook?
“Dat is nu nog te vroeg om te zeggen. De toename van perfectionisme onder jongeren gaat niet in een rechte lijn omhoog. Ik ben hoopvol gestemd dat millennials oplossingen bedenken voor de vraagstukken van deze tijd. Jongeren van nu zijn een stuk weerbaarder en veerkrachtiger dan dat mijn generatie op die leeftijd was, vind ik.”
Wat kun je doen tegen perfectionisme?
“Ik ben voorzichtig met tips, want die werken pas als je ernaar op zoek bent. Maar wat cruciaal is, is om te leren vanaf een afstand naar jezelf te kijken. Je kunt dit bijvoorbeeld doen door je gedachten en gevoelens op te schrijven. Denk na over waarom je je niet prettig voelt bij wat je doet. Een goede coach kan bij dat proces helpen.”
“Daarnaast is het belangrijk om je doelen concreet en precies uit te werken in haalbare stappen. Streef je doel vooral niet te krampachtig na, want het moet geen zwaard van Damocles worden. Het ambiëren van een hoge standaard is prima als je er op een ontspannen manier mee omgaat en accepteert dat dingen soms niet lukken. En, mijn advies is om vooral te genieten, want genot staat voorop als beschermende factor bij de valkuilen van perfectionisme.”
Perfectionisme, Jaap van der Stel, Uitgeverij SWP, 128 blz. € 23,-