Zijn universiteiten inderdaad promotiefabrieken geworden? Het lijkt er niet op. Ze nemen minder promovendi aan en de doctorstitel wordt niet sneller verleend dan voorheen.
Perverse prikkel
In de recente kritiek op het functioneren van de wetenschap klinkt ook deze klacht: universiteiten laten te veel mensen promoveren en dat komt doordat ze per proefschrift negentigduizend euro krijgen. Het zou een perverse prikkel zijn: hoe meer proefschriften, hoe rijker de universiteit.
Zelden afgekeurd
“Je ziet dat er door het systeem maar zelden dissertaties afgekeurd worden”, zei hoogleraar geschiedenis Wijnand Mijnhardt. “Niet omdat afkeuren een klap voor iemands ego is, maar omdat een promotie een faculteit negentigduizend euro oplevert. Sommige faculteiten hebben het financieel moeilijk. En dan is moeilijk uit te leggen dat je een dissertatie afwijst. Het zijn de verkeerde prikkels.”
Voortijdig afhaken
Maar de cijfers lijken zijn stelling niet te ondersteunen. Gemiddeld doen promovendi vijf jaar over het afronden van hun proefschrift. Daar is geen verandering in gekomen, blijkt uit tabellen van universiteitenvereniging VSNU. Studenten worden niet sneller naar hun doctoraat geloodst. Promotiebonus of niet, het lijkt de laatste jaren zelfs iets minder goed te gaan. Nog altijd haakt een kwart van de promovendi voortijdig af.
Instroom promovendi
De instroom van nieuwe promovendi ziet er evenmin verdacht uit. Het aantal promovendi steeg al jaren en dat ging door toen voormalig onderwijsminister Ronald Plasterk in 2008 de nieuwe bonus aankondigde. Van een echte breuk lijkt geen sprake. Alleen aan de Universiteit Utrecht, thuisbasis van de verontruste wetenschappers, schoot het aantal nieuwe promovendi heel even omhoog: van 320 naar 512 in twee jaar tijd. Maar vorig jaar waren het er weer 323.
Extra promotieplaatsen
De afgelopen jaren startten er meer onderzoekers dan ooit aan hun promotietraject, maar dat heeft vooral te maken met het aardgas, waar Nederland flink aan verdient. Tussen 2005 en 2010 besteedde het kabinet meevallers uit deze aardgasbaten aan onderzoek en innovatie. Toen hadden de universiteiten opeens extra promotieplaatsen beschikbaar. Vooral de technische en medische vakken breidden toen flink uit.
Nieuwe bonus
De nieuwe promotiebonus van Plasterk zou vooral effect moeten hebben in de alfa- en gammawetenschappen. Deze disciplines kregen voorheen veel minder geld per proefschrift, namelijk 37 duizend in plaats van negentigduizend euro. Toch rijzen de taal- en cultuurpromoties nu niet de pan uit. Misschien komt dat ook doordat de bonus minder eenvoudig werkt dan je zou verwachten. Het geld komt er niet zomaar bij. Als de ene universiteit een promotie extra heeft, krijgt de andere minder geld – en omgekeerd. Universiteiten houden elkaar zo’n beetje in evenwicht.
90.000 euro
Dat zit zo. De regering bepaalt hoeveel geld er in totaal naar het wetenschappelijk onderzoek aan universiteiten gaat. Daar zit het geld voor de promoties al in. Als een universiteit een doctorstitel verleent, ontvangt ze negentigduizend euro en gaat het landelijke budget met precies dat bedrag omlaag. Als alle universiteiten naar verhouding evenveel promoties afleveren, merken ze dus helemaal niets van de bonus. Wie een keer wat minder promoties heeft, verliest niet bijzonder veel geld.
Toen dit systeem werd bedacht, vreesden critici dat universiteiten zouden gaan concurreren met proefschriften, om maar zoveel mogelijk geld binnen te halen. Dat blijkt uiteindelijk wel mee te vallen.