‘We gaan in Nederland te verkrampt om met religie”, zei Manuela Kalsky, bijzonder hoogleraar theologie en samenleving aan de VU onlangs in het televisieprogramma ‘Het Vermoeden’ van de EO. Religie is onderdeel van wat mensen drijft en als je dat helemaal buiten beschouwing laat, heb je een grote blinde vlek.
Op de VU staat de christelijke traditie onder druk. Jezus is afgelopen zomer uit de statuten van de VU geschrapt en de discussie is losgebarsten over het votum dat wordt uitgesproken bij promoties ‘Onze hulp is in de naam des Heren die hemel en aarde gemaakt heeft’. Moeten we nog iets met God op de VU?
Huichelachtig
Atheïstische hoogleraren ervaren het als huichelachtig als ze de tekst moeten uitspreken, voorstanders zien deze als een verwijzing naar de traditie en de wortels van de VU. Voor Advalvas was deze discussie en het verschijnen van de biografie van de VU’s beroemdste niet-Godgelovige Harry Kuitert aanleiding voor een themanummer over God aan de VU. Verdwijnt Hij? Of is Hij alleen veelkleuriger geworden?
Manuela Kalsky denkt dat laatste: “Wereldwijd groeit het aantal mensen dat zich religieus noemt. In Nederland zie je vooral een verschuiving: mensen rekenen zichzelf niet meer tot een religieuze traditie, maar ze hebben vaak wel religieuze opvattingen, die ze niet zelden ontlenen aan verschillende religies en levensopvattingen.”
Hoe gaat de VU om met religieuze issues zoals het votum?
“Op de VU is er ruimte voor religie en voor diversiteit in geloven. Studenten en medewerkers hoeven hun religieuze overtuiging hier niet thuis te laten. Er zijn faciliteiten zoals een gebedsruimte. Samen met antropoloog Thijl Sunier geef ik het vak Religion, Identity and Conflict voor honoursstudenten van de VU en de UvA. Ik merk dat het onder VU-studenten veel gewoner is om over religie en zingeving te praten. De VU is in dat opzicht verder dan veel andere publieke instellingen, maar ik denk dat het nog beter kan.”
Hoe dan?
“Ik mis het onderlinge gesprek. Het votum zou bijvoorbeeld een mooie aanleiding kunnen zijn tot een brede discussie onder medewerkers over wat ons bindt en drijft, wat we gemeenschappelijk hebben en waarin we verschillen. Het is belangrijk om daar met elkaar over te praten. Wat wil je van de VU-traditie behouden? En waar moet die transformeren? Wat wil je doorgeven aan studenten? Waar je dan uiteindelijk precies uitkomt, is minder belangrijk dan dat je dat gesprek met elkaar aangaat.”
Ik kan me voorstellen dat atheïstische medewerkers helemaal niet zitten te wachten op zo’n gesprek over religie.
“Er dreigt een nieuwe wij-zijtegenstelling te ontstaan tussen gelovigen en atheïsten. Terwijl ik denk dat de afstand eigenlijk helemaal niet zo groot is: iedereen heeft zingevingsvragen. Iedereen loopt in het leven tegen dingen aan die die niet begrijpt.
Die tegenstelling gaat uit van de vooronderstelling dat er een strakke scheidslijn is tussen gelovigen en niet-gelovigen, maar die is nu juist in onze samenleving aan het vervagen. Er is een groot grijs gebied van mensen die er tussenin zitten: niet helemaal atheïst en ook niet meer traditioneel gelovig.”
“En ik denk dat het belangrijk is om het wél over dit soort dingen te hebben met je collega’s. Anders ben je op je werk een geamputeerde versie van jezelf. Dan laat je een belangrijk deel van wie je bent thuis. Dat is een verarming voor jezelf en voor je werkomgeving.”
Wat kan zo’n gesprek opleveren?
“Dat je wordt gedwongen om je eigen vooroordelen onder ogen te zien, over mensen die anders in het leven staan, of dat nu moslims of atheïsten zijn. Dat je een laag dieper gaat dan gewoonlijk met collega’s. En dat je erachter komt dat er uiteindelijk veel is dat ons bindt en dat we toch verschillend mogen blijven. Als dat op de VU gaat lukken, maakt deze universiteit echt het verschil.”
Lees het knispernieuwe themanummer van Advalvas ‘Hoe God verdwijnt uit Buitenveldert’.