Doordat het op grote hoogte minder hard waait, neemt de kans op gelijktijdige hittegolven toe en dus ook op grootschaligere misoogsten, ontdekten klimaatwetenschapper Dim Coumou en zijn collega’s. En de gevolgen daarvan kunnen groot zijn.
Door extreem warm en droog weer mislukte in 2010 een flink deel van de graanoogst in Rusland en de Oekraïne. Ook in de Verenigde Staten, Canada, China, Mongolië, Kazachstan en Centraal-Azië waren hittegolven, waardoor ook daar de opbrengsten van de oogst minder waren dan normaal. Dat leidde ertoe dat grote landen als Rusland en India hun grenzen sloten voor de export van graan om de eigen bevolking eerst te voeden en dat de prijzen op de wereldmarkt stegen.
Arabische Lente
Klimaatwetenschapper Dim Coumou onderzoekt onder meer of hittegolven te voorspellen zijn. “De bestaande weersvoorspellingen worden na een dag of tien totaal onbetrouwbaar”, zegt Coumou. Het ontstaan van een zogeheten Rossby-golfpatroon heeft een langere aanlooptijd, dus zou je het ook eerder moeten kunnen voorspellen.” Met de nieuw ontwikkelde Machine-Learning Methodes lukt het om hittegolven in de Verenigde Staten zo’n veertig dagen vooruit te voorspellen. In Europa zijn we net begonnen met onderzoek daarnaar”, zegt Coumou. Voor boeren zou een tijdige voorspelling een groot verschil kunnen maken. Dan kunnen ze bijvoorbeeld besluiten om een ander gewas te zaaien, of al eerder te beginnen met irrigeren.
Het gevolg: het brood in veel landen werd duurder. Vooral in gebieden die zelf nauwelijks graan produceren, zoals Noord-Afrika en het Midden-Oosten, was dat merkbaar. Die hogere broodprijs was de directe aanleiding voor een jonge Tunesiër om zichzelf op 18 december 2010 in brand te steken. Zijn dood was het begin van een golf aan protesten in de hele regio: de Arabische Lente.
De afgelopen twintig jaar zijn er meer extreem warme zomers geweest dan in de honderd jaar ervoor. De vijf warmste zomers vielen allemaal na 2000 en ze vielen ook verder buiten het gemiddelde. Er waren meer hittegolven en deze waren bovendien extremer en bleven vaak langer hangen. Doordat de aarde warmer is geworden, is de impact van hittegolven ook groter: de grond warmt sneller op en de gevolgen voor gewassen zijn groter.
Straalstroom
Klimaatwetenschapper Dim Coumou en zijn collega’s vonden een verklaring waarom hittegolven (en overstromingen in andere gebieden) persistenter zijn geworden en op verschillende plekken tegelijk kunnen ontstaan. De straalstroom speelt daarbij een cruciale rol. Dit systeem van zeer sterke en zeer hoge winden is een lint aan winden van honderden kilometers breed en vaak duizenden kilometers lang. De straalstroom ontstaat door het warmteverschil tussen de arctische en de tropische gebieden. Hoe groter het temperatuurverschil, hoe sterker de straalstroom doorgaans is en hoe harder het dus waait.
Op het noordelijk halfrond waait de straalstroom meestal van het westen naar het oosten. Daarom hebben we in ons land heel vaak westenwind en wordt ons klimaat sterk beïnvloed door de Atlantische Oceaan.
Minder harde wind
De afgelopen decennia is het temperatuurverschil kleiner geworden door sterke opwarming van het poolgebied. Dit leidt ertoe dat de winden van de straalstroom minder krachtig worden. In een minder sterke straalstroom ontstaat gemakkelijker een patroon van kronkels dat stabiel op zijn plek blijft liggen.
Coumou: “Die stabiele Rossby-curves liggen vaak op dezelfde plekken. Er is een stabiel patroon met vijf lussen over het noordelijk halfrond en eentje met zeven. Golven met een ander aantal lussen worden minder gemakkelijk stationair.”
Vijf lussen
In de zomer van 2010 was er een patroon met vijf lussen. Dit heeft vermoedelijk bijgedragen aan de serie hittegolven die uiteindelijk via tegenvallende oogsten, politieke maatregelen en het omhoogschieten van de graanprijs medeoorzaak was van de Arabische Lente.
De zomer van 2018 was de warmste zomer tot nu toe gemeten. Scandinavië, Groot-Brittannië en heel West-Europa hadden last van extreem warm en extreem droog weer. De oogsten waren minder en er waren veel bosbranden. Ook toen ontstond het stabiele zomerweer door een Rossby-golf, eentje met zeven lussen.
Niks geen toeval
“Zo’n stabiel Rossby-patroon vergroot de kans op het gelijktijdig voorkomen van hittegolven in de Verenigde Staten en Europa met een factor twintig”, zegt Coumou, “en dit zijn belangrijke gebieden voor de wereldvoedselproductie.”
In de traditionele risicoanalyses wordt een misoogst gezien als toevallige gebeurtenis: als er ergens een misoogst is, wordt dat gecompenseerd door goede oogsten op andere plekken. Maar het onderzoek van Coumou en zijn collega’s laat dus zien dat de kans op samenvallende hittegolven en dus ook misoogsten echt groter wordt.
Hongerig volk is gevaarlijk
> Mislukte oogsten speelden altijd al een belangrijke rol bij het ontstaan van sociale onrust. De Franse Revolutie van 1789 is het bekendste voorbeeld. In het jaar ervoor woedde er in Frankrijk grote hongersnood en stegen de graanprijzen sterk.
> Voedselschaarste was ook een van de oorzaken van de Russische Revolutie in 1917.
> In datzelfde jaar was er in Amsterdam het zogeheten Aardappeloproer. Amsterdamse vrouwen plunderden toen een schip met aardappelen dat voor het leger was bestemd. Arbeiders sloten zich bij hen aan. De Eerste Wereldoorlog was de achterliggende oorzaak van het gebrek aan aardappels, destijds hét volksvoedsel in ons land.
> Bestuurders zijn zich al eeuwenlang bewust van het gevaar van een hongerig volk. De Italiaanse stad Florence stelde daarom al in 1284 een ambtenaar aan die ervoor moest zorgen dat de stad een buffer aan graan had, om fluctuaties op de markt door misoogsten op te vangen.
Lees het hele artikel over de relatie tussen wind en misoogsten in Ad Valvas #11.