Een Duitser en een Amerikaan hebben de Nobelprijs voor de scheikunde gewonnen voor hun revolutionaire methode om ‘linkshandige’ of ‘rechtshandige’ moleculen te bouwen. Ze hebben de scheikunde bovendien schoner gemaakt.
In het jaar 2000 kwamen beide wetenschappers (Duitser Benjamin List en Amerikaan David W.C. MacMillan, onafhankelijk van elkaar, met dezelfde oplossing voor een oud probleem: hoe bouw je op een eenvoudige manier precies de juiste moleculen?
Scheikundigen willen graag moleculen maken zoals je met lego speelt: blokje voor blokje. Ze gebruiken daarvoor katalysatoren: hulpstoffen voor chemische reacties die tot een bepaalde stof leiden.
Spiegelbeelden
Tot de publicaties van deze Nobelprijswinnaars in het jaar 2000 waren er in principe twee katalysatoren: metalen en enzymen. De winnaars hebben een derde soort van katalysatoren bedacht: kleine organische moleculen die ze uit de natuur halen.
Tot deze ontdekking maakten scheikundigen vaak als eindproduct twee soorten moleculen door elkaar, die elkaars spiegelbeelden zijn. Dat zijn dus moleculen die als twee druppels water op elkaar lijken, maar toch niet precies hetzelfde doen. Dat is niet handig als je bijvoorbeeld geneesmiddelen ontwikkelt.
Met de nieuwe methode (‘asymmetrische organokatalyse’) kun je kiezen of je het molecuul linksom of rechtsom gespiegeld wilt hebben. Het maakt de scheikunde dus veel preciezer.
Het idee is zo simpel, dat velen volgens het Nobelprijscomité zich hebben afgevraagd waarom niemand hier eerder aan heeft gedacht. Bijkomend voordeel: deze organische katalysatoren zijn minder milieuvervuilend dan sommige metalen, dus de chemische processen worden ook schoner.
Amsterdam
Benjamin List is toevallig met zijn familie op vakantie in Amsterdam, zei hij in een telefonische reactie tijdens de persconferentie van het Nobelprijscomité. Hij heeft een geweldig concert bijgewoond in het Concertgebouw en nu is zijn dag volgens hem nog mooier geworden.
Waar zijn onderzoek nu staat in vergelijking met twintig jaar geleden? De doorbraak is niet meteen opgepikt, zei List. De echte revolutie is volgens hem pas later gekomen, toen de techniek verfijnd werd.
De twee laureaten delen samen de prijs van tien miljoen Zweedse kronen, oftewel zo’n 985 duizend euro.
De allereerste Nobelprijs voor de scheikunde ging in 1901 naar een Nederlander: Jacobus Henricus van ’t Hof ontving hem voor zijn onderzoek naar chemische evenwichten en osmose. Drie andere Nederlanders hebben hem daarna nog gewonnen, onder wie Ben Feringa in 2016.