Waren er bevindingen die je verrasten?
“De cultuurkritische bezwaren van mensen tegen vaccinatie vond ik interessant om te horen – hoe zit het met de maakbaarheid van het leven, moet alles wel zo perfect zijn, mag het lijden er ook nog zijn? Dat vind ik vanuit mijn eigen geloofstraditie belangrijke overwegingen. Er heerst veel stress in de samenleving, studenten ervaren een hoge prestatiedruk, we krijgen het beeld dat alles perfect moet zijn. Maar het erkennen van de simpele realiteit dat niet alles altijd perfect is, dat soort motieven is breder dan de vaccinatiediscussie.”
“Wat je ook beslist, in alle gevallen gaat het er uiteindelijk om dat je Gods zegen nodig hebt. De kern van het bezwaar tegen vaccinatie is wel dat het in wezen verkeerd is. Maar wat mij verraste was de wijze waarop dit ingebed is in een bredere visie op ziekte en gezondheid. Daarin is dit niet het hoogste goed, maar staat het in het kader van de persoonlijke relatie met God. In mijn onderzoek viel het me op dat mensen met de hand op dezelfde Bijbel er heel andere ideeën op nahouden. Er is dus een gemeenschappelijke basis in theologie en geloofsbeleving, maar dat leidt niet tot dezelfde ethische overwegingen.”
‘Mensen houden er, met de hand op dezelfde Bijbel, heel andere ideeën op na’
Kun je die bezwaren dan wel religieus van aard noemen?
“De bezwaren heb ik onderverdeeld in vier categorieën: medisch-ethisch, theologisch, spiritueel en cultuurkritisch. Mensen houden zich bezig met vragen over de veiligheid en betrouwbaarheid van vaccins, maar ook over de maakbaarheidsgedachte die volgens de religieus bezwaarden bij vaccinatie hoort. Ik kwam erachter dat het theologische motief het belangrijkste bezwaar vormt, en binnen die groep is er weer een tweedeling. De een vindt dat een vaccin ingrijpt op het leven dat God voor ons heeft bedoeld, de ander ziet het vaccin juist als een gave van God. Maar beide kanten zijn het met elkaar eens dat ziekte iets is waarmee God ons iets wil zeggen.”
Zou je dan kunnen zeggen dat God nu tegen ons aan het schreeuwen is?
“Dat wil ik best zo invullen. Vanuit dat theologische motief is ziekte allereerst een gevolg van menselijke schuld. We worden door deze situatie gedwongen om ons heen te kijken. Het leven is minder vanzelfsprekend dan je denkt. Achter dat wantrouwen naar vaccinaties zit misschien ook een ander geluid: laten we niet alleen denken in termen van oplossingen, maar kijken wat deze situatie ons vertelt. We worden allemaal verplicht om onze manier waarop we in deze wereld bewegen, te herevalueren.”
‘We worden verplicht om de manier waarop we in deze wereld bewegen, te herevalueren’
In de media wordt vaccinatie-angst in deze coronacrisis vaak aan standaard anti-vaxxers en nieuwe complotdenkers toegeschreven. Zijn gelovigen de vergeten groep om mee te krijgen in het landelijke vaccinatieprogramma?
“De aanvliegroute van het RIVM is vooral om medische informatie te geven. Maar omdat het met corona nu zo’n grootschalig proces is, zijn er heel veel mensen met allemaal hun eigen bezwaren. Onder bevindelijk gereformeerden vermengen de religieuze bezwaren zich met de argumenten van de grotere anti-vaxxbeweging. De religieuze bezwaren wegen voor bevindelijk gereformeerden uiteindelijk zwaarder. Het RIVM probeert die weg te nemen door medische informatie te geven, maar uit mijn onderzoek blijkt dat dat niet het gewenste effect heeft.”
“Gelovigen hebben naast vragen over de medische implicaties vaak ook nog de wat meer existentiële vragen waar ze mee kampen, zoals of vaccineren wel mag van God. Als mensen vanuit religieuze principes bijvoorbeeld een bezwaar hebben tegen abortus, kan ik me voorstellen dat ze willen weten hoe het zit met het gebruik van menselijke cellijnen in vaccins die verkregen zijn vanuit geaborteerde foetussen.”
Hoe kan toenadering tot die groep gevonden worden als – zoals je in je scriptie schrijft – artsen geen aandacht besteden aan deze sceptici, predikanten geen rol hebben in de discussie en het een moeilijk bespreekbaar onderwerp is binnen de gemeenschap?
“Het helpt al heel erg als mensen zich gehoord voelen. De hele exitstrategie lijkt gebaseerd op het vaccin – dat is het licht aan het einde van de tunnel. En ik snap wel dat de overheid dit zo brengt, maar de boodschap lijkt nu te zijn dat mensen die het vaccin niet nemen het feestje voor de rest verpesten. Dat ligt veel gecompliceerder. Vaccinatie wordt op een triomfantelijke wijze gepresenteerd, als een verafgoding van het menselijk kunnen. Er is daarbij geen oog voor de existentiële vragen die deze pandemie ons stelt. Het is vaak een persoonlijke gewetenskwestie: je wilt God geen verdriet doen, maar ook je naasten niet in gevaar brengen.”