Acht jaar lang werkte je bij het Instituut voor Milieuvraagstukken aan de VU. Wanneer besloot je dat je je voltijds op activisme wilde richten? “Ik deed interessant en soms ook nuttig onderzoek, maar ik had steeds vaker het gevoel dat de conclusie die ik onder elk onderzoek zou moeten zetten was: wat we hier aanbevelen is nuttig, maar om de problemen echt op te lossen moeten we de fossiele industrie en de agrofood industrie aan banden leggen. Langzaam realiseerde ik me dat ik me meer voor dat grotere probleem wilde inzetten.”
Leg dat eens uit? “De fossiele brandstoffen die nu nog in de grond zitten, moeten daar grotendeels blijven zitten. We kunnen het ons niet veroorloven om die ook nog de lucht in te stoken. Dan wordt de opwarming van de aarde onbeheersbaar. Toch gaan bedrijven als Shell gewoon door met het zoeken naar nieuwe locaties voor het winnen van fossiele brandstoffen. Voor de agrofood industrie geldt iets vergelijkbaars: het kappen van regenwoud om mais en soja voor onze veel te grote veestapel te verbouwen moet ook meteen stoppen. Dat is geen luxebeslissing. Als de Amazone verdroogt en een savanne wordt, gaat dat niet alleen ten koste van de ecosystemen daar maar zal dat het klimaat in een groot deel van de wereld beïnvloeden.”
En dan? Waar ben je bang voor? “Honger en oorlog; natuurrampen zoals de overstroming in Libië van vorig jaar waarbij 20.000 doden vielen. Waar ik ook bang voor ben is dat mensen onverschillig worden over het leed van andere mensen. Dat gebeurt nu al: twintigduizend doden is immens veel. Toch was er weinig aandacht voor de ramp in Libië en de berichten díe er waren, hadden veelal de teneur dat de Libiërs hun dammen niet op orde hadden. Dat zal allemaal wel, maar het is een gegeven dat de infrastructuur in armere landen minder goed op orde is. Dat is niet het punt: het punt is dat dit soort rampen door klimaatverandering vaker gaat voorkomen en dat armere mensen daar het eerst slachtoffer van worden. Op dit moment is er een hevige hittegolf aan de gang in Thailand. Er sterven mensen op straat vanwege de warmte en de rijstoogst dreigt te mislukken. Toch hoor je er hier nauwelijks iets over in de media.”
Dit is geen vrolijk verhaal. Denk je niet dat mensen zullen afhaken omdat ze dit helemaal niet willen weten? “Veel mensen zitten inderdaad in de vermijdingsfase. Daar heb ik zelf ook lang in gezeten, dus ik begrijp dat. Ook ik ben als PhD-student nog naar congressen gevlogen, voor vier dagen naar Cambodja, waanzin vind ik achteraf. Natuurlijk wist ik dat dat niet goed was, maar het is moeilijk om onder ogen te zien wat er aan het gebeuren is met de aarde en daar actie aan te verbinden. Maar cognitieve dissonantie – wel weten dat er een probleem is maar er niet naar handelen – kost veel energie en maakt je niet gelukkiger. Het is ook voor je eigen welzijn beter om wel in actie te komen.”
Op welke termijn denk je dat we ons gedrag drastisch moeten aanpassen? “In de komende vijf jaar. Met corona hebben we gezien dat we in staat zijn om onze levens wereldwijd sterk aan te passen als het moet. Dit is een vergelijkbare situatie. We moeten meteen in actie komen, langer afwachten kunnen we ons niet veroorloven. We moeten naar de crisismodus schakelen.”
In je afscheidslezing citeerde je de Zweedse hoogleraar Kimberly Nicholas die naar analogie van de vijf stadia van rouw de vijf stadia van klimaatactivisme heeft beschreven: onwetendheid, vermijding, doemdenken, de emotionele rollercoaster en uiteindelijk doelgerichtheid. Ben jij door dat hele proces gegaan? “Ja, ik herken daarin veel bij mezelf. Ik heb zeker een fase van doemdenken gehad en ik herken ook de emotionele rollercoaster, dat je het ene moment kwaad bent en het andere moment verdrietig of zelfs wanhopig. De vraag waar ik het meeste impact kan hebben, werd steeds urgenter voor mij. De laatste jaren heb ik geprobeerd te doen wat ik vanuit mijn positie kan doen, maar ik zit af en toe nog steeds ook in die eerdere fases. Nog steeds lig ik geregeld wakker van de problemen die op ons afkomen.”
Wanneer kwam voor jou het punt dat je ook bereid was om acties te voeren waarmee je de wet overtreedt? “Ik ben langzaam naar disruptieve actie toegegroeid. In 2022 ging ik bij Scientist Rebellion en die organiseerde in het najaar een actie tegen privévliegtuigen. In 11 landen werd actie gevoerd op vliegvelden. Toen heb ik voor het eerst meegedaan met een actie waarvoor ik gearresteerd zou kunnen worden, ook vanuit de gedachte dat het een sterk signaal afgeeft als je als wetenschapper daartoe bereid bent. Wij hebben toen op Schiphol een parkeerterrein voor vliegtuigen bezet. Daarna heb ik vele malen de A12 bezet, als wetenschapper, in een labjas, en soms gewoon als burger.”
Liet de VU je vrij om aan deze acties deel te nemen? “Ja, ik heb daarin geen tegenwerking ondervonden.”
Bij het IVM zette je je ervoor in dat medewerkers en studenten minder zouden vliegen. Hoe viel dat? “Kijk, al mijn collega’s zijn op de hoogte van de ernst van het probleem. En toch vertalen ze dat niet altijd naar gedragsaanpassingen in hun eigen leven. Dat is weer die ontkenning. Dat is geen verwijt, iedereen heeft daarin zijn eigen proces. Maar ik ben wel vragen beginnen te stellen: ‘Goh, dat veldwerk met studenten op Tenerife, moeten we dat nog wel doen?’ En geloof me, dat veldwerk is geweldig, ik heb het zelf mogen begeleiden, het programma zit goed in elkaar, mensen hebben er hun ziel en zaligheid in gestoken. Dus dat is een moeilijke, pijnlijke vraag, maar ik denk wel dat we onszelf dat soort vragen moeten stellen.”
Samen met een aantal andere VU-medewerkers heb jij ervoor gelobbyd dat de VU haar banden zou verbreken met de fossiele industrie. Dat is gelukt. Hoe kijk je daarop terug? “Dat is een van de belangrijkste dingen die we op de VU hebben bereikt. Dat is echt een proces geweest van heel veel praten. Het was opvallend hoeveel aanzien een bedrijf als Shell nog geniet bij sommige collega’s, maar het is gelukt. Ik ben trots op onze universiteitsgemeenschap, dat die uiteindelijk de stap heeft durven nemen. De VU is daarin absoluut een voorloper.”
Als we daadwerkelijk stoppen met het verstoken van fossiele brandstoffen, gaat ons leven er heel anders uitzien. Veel mensen zullen bang zijn dat ze leuke dingen, zoals op vakantie gaan, zullen moeten missen. Hoe denk jij daarover? “Ik snap die angst heel goed, maar ik denk dat ook een kans is om ons leven juist leuker te maken. Tijd doorbrengen met je dierbaren is uiteindelijk het belangrijkste in het leven en als we minder reizen en minder consumeren, houden we daar misschien wel meer tijd voor over.”