Of ie als expert in visuele waarneming wilde meewerken aan een kunsttentoonstelling. Ja, leuk. Dus geeft Jan Theeuwes, hoogleraar cognitieve psychologie, uitleg bij kunstwerken die spelen met optische illusies. “Mensen worden soms echt misselijk als ze voor zo’n schilderij staan.”
Zijn toelichting wordt vertoond in een video bij de tentoonstelling Eye Attack over de stroming Op Art in het Schiedamse Stedelijk Museum. Zo zegt hij over een schilderij van Victor Vasarely met geometrische vormen over elkaar, dat je diepte ziet door het gebruik van grote en kleine vlakken, terwijl het gewoon een plat vlak is.
De wereld golft
Of neem het twee bij twee meter grote schilderij Cataract van Bridget Riley: het golfpatroon gaat echt golven als je ervoor staat. Dat maakt het verwarrend of zelfs misselijkmakend voor de kijker: je ziet de wereld voor je neus bewegen, maar staat toch echt stil.
“We maken de hele dag meerdere kleine oogbewegingen per seconde”, legt Theeuwes uit. “Iedere keer krijgen de hersenen een signaal dat het dan niet de wereld is die beweegt, maar de ogen. Daardoor blijven we de wereld stabiel zien. Maar bij deze kunst pikken de hersenen dat niet op.”
Uit de ivoren toren
Theeuwes is gespecialiseerd in visuele waarneming. Hij werkte uit persoonlijke interesse mee aan de tentoonstelling, maar doet dit soort dingen ook om zijn onderzoek waarde te geven voor de maatschappij (zogenaamd valoriseren). “Je moet uit de ivoren toren stappen, dus daar ga ik”, grapt hij. “En het is leuk om iets te vertellen over hoe de hersenen werken als we kijken.”
Eerder deed Theeuwes een project met het Van Gogh Museum. Dat was een experiment, waarbij de onderzoekers kinderen en volwassenen naar vijf schilderijen van Van Gogh lieten kijken terwijl ze konden zien waar zij naar keken en hoe lang ze op bepaalde punten van het schilderij bleven hangen. De resultaten van dat onderzoek zijn nog niet gepubliceerd.
De tentoonstelling Eye Attack is nog tot 18 juni te bezichtigen.