Zo’n 200 jaar na Christus, ergens in midden Denemarken, nabij Vimose. Na een woeste strijd ligt een hooggeplaatste Germaanse officier verslagen te midden van zijn krijgers. De overwinnaars struinen het slagveld af, op zoek naar offergaven voor hun goden. De maliënkolder (een vest van ijzereren ringen dat strijders beschermt tegen zwaarden) van de officier is precies waar ze naar op zoek zijn. Ze leggen het kostbare stuk, samen met andere gaven, in het nabije moeras. Dit soort offergaven is niet ongebruikelijk in die tijd. Wat wél ongebruikelijk is, is de gave staat waarin deze wapenuitrusting in de 19de eeuw is teruggevonden. Slechts op enkele plekken zijn door de tand des tijds gaten gevallen. Deze Vimose-maliënkolder is met zijn 19.123 zorgvuldig aan elkaar gesmede ringetjes ronduit indrukwekkend én een van de meest complete maliënkolders ooit gevonden.
Dat het 19.123 ringetjes zijn, weet VU-archeoloog Martijn Wijnhoven precies: “Om de software een goed beeld te kunnen laten maken van de maliënkolder als geheel, heb ik elk ringetje en de precieze locatie moeten beschrijven.” Dit kostte hem een aantal dagen, waarna met behulp van parametric 3D modelling de data werden verwerkt. Deze speciale software maakt het mogelijk om de ringetjes virtueel aan elkaar te linken, waarbij de software elk ringetje als één afzonderlijk element ziet. Een gaming engine kleedde vervolgens een virtuele paspop aan met deze ringen en zorgde dat deze ook kunnen bewegen, net zoals in een videospel. En voilà, de bijna twee millennia oude maliënkolder ziet er weer zo uit als op de dag dat die gesmeed werd.
De digitale reconstructie van de Vimose-maliënkolder door Wijnhoven, Moskvin en Moskvina
Hoewel Wijnhoven promoveert op maliënkolders is het digitaal namaken van zo’n ijzeren vest bepaald geen onderdeel van zijn proefschrift. “Aleksei Moskvin belde me nadat hij mijn artikelen had gelezen op Academica, en na wat brainstormen was dit project geboren.” De digitale reconstructie deed Wijnhoven samen met zijn collega’s Moskvin en Mariia Moskvina naast hun reguliere werkzaamheden, dus af en toe ’s avonds of in het weekend. Na een jaar rondden ze de digitalisering af. Wat hen vooral aansprak was de mogelijkheid tot het virtueel testen van de eeuwenoude pantsering. Zij wilden namelijk weten hoe het tien kilo zware vest werd gedragen en hoe het hing op het lichaam van zijn lang overleden eigenaar. Wijnhoven: “Hoewel elke archeoloog wel iets van een avonturier in zich heeft, kun je ook niet met elkaar gaan staan hakken op zo’n maliënkolder om te kijken hoe die nou z’n werk doet.” En het originele eeuwenoude stuk aantrekken is natuurlijk helemaal uit den boze.
De twee typen ringen om maliënkolders te maken. Digitale reconstructie van de onderzoekers
Het maken van maliënkolders is een arbeidsintensief proces, vertelt Wijnhoven: “Elke maliënkolder bestaat uit twee typen ringen: het ene is van ijzerdraad dat wordt kromgebogen en vastgehouden door een piepkleine klinknagel. Het andere type wordt uit plaatstaal gestanst en lijkt nog het meest op de ringen die ze tegenwoordig gebruiken tussen bouten en moeren.” Elk afzonderlijk ringetje wordt vervolgens met de hand aan de andere vastgemaakt. Een smid moet enkele weken fulltime werken om zo’n volledige maliënkolder te kunnen maken. Zo’n productie gaat in virtual reality (VR) vele malen sneller volgens Wijnhoven.
‘Het VR-programma moest nog leren wat zwaartekracht is’
Nu is dat wel makkelijker gezegd dan gedaan. Berekenen hoe honderd afzonderlijke ringetjes op elkaar reageren in VR is niet echt een probleem, maar de uitdaging wordt al een stuk groter bij 20.000 ringetjes. En hoewel de software daarvoor al bestond, moest het VR-programma wel nieuwe trucjes leren. Moskvin legt uit: “In VR kunnen dingen gebeuren die in het echt niet zo werken.” Met andere woorden: het VR-programma moest nog leren wat zwaartekracht is, en hoe de ringetjes daarop reageren. Een maliënkolder die op tafel ligt, ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan gedrapeerd over de schouders van een krijger. En ook het effect van de kleding onder de maliënkolder moet je berekenen.
Virtuele paspop
De mode-industrie is al vertrouwd met het voorspellen van hoe kleding eruitziet op mensen, denk maar aan de virtuele paspop waaraan ontwerpers de digitale versie van kleding hangen. “Dat is een stap vóór het kledingstuk in kwestie gemaakt wordt”, vertelt Moskvin. “Met maliënkolders is dit veel lastiger. IJzeren ringen gedragen zich tenslotte niet zoals textielvezels. Eén ring die in beweging gebracht wordt, heeft invloed op alle andere ringen, waarbij gewicht en elasticiteit ook een rol spelen.” Om te controleren of het gecreëerde beeld wel overeenkomt met de werkelijkheid, mochten de onderzoekers het Vimose-stuk van het Deense nationaal museum over een mannequin hangen. Daaruit bleek dat de digitale versie zeer nauwkeurig overeenkomt met de werkelijkheid.
Door de tijd heen
Wijnhoven: “De variatie in uitvoeringen is heel groot. Veel mensen zullen maliënkolders associëren met de Middeleeuwen, ridders en veldslagen, maar dit soort wapenuitrusting bestaat al veel langer. In feite is de maliënkolder een uitvinding van de IJzertijd, zo’n 300 jaar voor Christus. Maar ook werden maliënkolders nog veel later gebruikt dan veel mensen weten. Tot ver in de 19de eeuw werden schermutselingen in India en Afrika nog uitgevochten in maliënkolders.”
Aan de hand van 2 ringetjes
Nu de VR-software weet waar het op moet letten, zijn er slechts kleine aanpassingen nodig om een heel ander soort maliënkolder te maken. Wijnhoven: “In principe kunnen we al aan de hand van slechts twee originele ringetjes een reconstructie maken van het gehele stuk. Met hulp van andere archeologische vondsten in combinatie met afbeeldingen uit die tijd kunnen we nu heel verschillende wapenuitrustingen namaken.”
De drie onderzoekers denken dat hun methode over een paar jaar ook verwerkt zal worden in games. Maliënkolders in films en games gedragen zich nu nog als gewone kledingstukken. Maar zo’n 10 kilo aan ijzer gedraagt zich anders en kan dus nu wél realistisch nagemaakt worden. Daar zit nog wel een kanttekening aan. Wijnhoven: “Om de beweging van 20.000 duizend ringen 30 tot 60 keer per seconde te berekenen – het aantal frames respectievelijk van games en films – heb je een computer nodig die nu gewoon nog niet bestaat.” Maar Moskvin voorspelt: “De game-industrie loopt voorop in het maken van snellere processors, dus de maliënkolders kunnen we in de toekomst ook realistisch in beeld brengen.”
‘We kijken ernaar uit om onze VR-maliënkolder eens flink te verwoesten!’
In vervolgonderzoek willen Wijnhoven en zijn collega’s bekijken hoe maliënkolders reageren op het effect van allerlei wapentuig. Wijnhoven: “Een onderzoeksgroep in Zwitserland brengt het effect van handkatapulten op verschillende materialen in kaart.” Ook andere wapens, zoals korte zwaarden en speren, zouden nog aan bod kunnen komen. Uiteindelijk hopen de onderzoekers deze data aan de data van de maliënkolder te kunnen toevoegen om te zien wat het effect is van het wapentuig. Wijnhoven: “We kijken ernaar uit om onze VR-maliënkolder eens flink te verwoesten!”