Het openingsfeestje van het Abraham Kuyper Centrum was een wat merkwaardige aangelegenheid. Voor de opening trok het nieuwe, prestigieuze onderzoekscentrum van de faculteit Wijsbegeerte veel, vooral kritische, aandacht in de media. Het was vreemd dat op de bijeenkomst zelf, vrijdag 22 februari, geen onvertogen woord viel. Alhoewel: sommige sprekers lieten toch wel iets van kritiek merken tussen de regels door.
“De moed zonk me een beetje in de schoenen toen ik las met welke grote vragen het Abraham Kuyper Center bezig is. Ik had in een overmoedige bui toegezegd bij de opening te spreken”, bekende universiteitshoogleraar Peter Nijkamp in zijn toespraak. In een interview met Advalvas verklaarde de directeur van het centrum René van Woudenberg zich met Big Questions te gaan bezighouden, zoals vragen rondom de vrije wil, de moraal, geloof in god en hoe mensen beslissingen nemen.
‘Geen grenzen aan de wetenschap’
“Ik ben maar een eenvoudig econoom in Buitenveldert”, relativeerde Nijkamp zijn bijdrage, maar tussen neus en lippen door bekritiseerde hij wel bepaalde ideeën van de Amerikaanse Templeton World Charity Foundation. Die maakte de oprichting van het Kuyper Centrum mogelijk met een subsidie van 2,4 miljoen euro. Die Foundation vindt bijvoorbeeld dat de reikwijdte van wetenschappelijke kennis beperkt is en dat juist de grote vragen van buiten de wetenschap komen.
“Er zijn geen grenzen aan de wetenschap”, stelde Nijkamp daarentegen. Wetenschap vernieuwt zich voordurend en creëert nieuwe vragen. “Wie bepaalt eigenlijk wat de echt grote vragen van deze tijd zijn?”, vroeg Nijkamp zich af. Volgens hem kan juist de traditionele wetenschap zelf heel goed die vragen definiëren. Bijvoorbeeld: wat zijn de gevolgen als de wereldbevolking de komende dertig jaar stijgt van 6 naar 9 miljard mensen?
Nijkamp betoogde verder dat ook de wetenschap wel degelijk uitspraken kan doen over kwalitatieve zaken zoals de maatschappelijke betekenis van culturele diversiteit en de voor- en nadelen van migratie. Maar hij wilde het feestje niet verstoren en stelde voor de De Boelelaan om te dopen in de Abraham Kuyperlaan. Kuyper was in zijn tijd tenslotte een vooraanstaand denker, die meer verdient dan een vergeten achterafstraatje in Amsterdam Osdorp.
Wat nou mechanisch wereldbeeld?
Ook biologisch psycholoog Dorret Boomsma, bekend van tweelingenonderzoek, kwam het openingsfeestje opluisteren. Zij betoogde dat empirische wetenschap niet per definitie tot reductionistische en mechanische wereldbeelden leiden. Ze illustreerde dit uitgangspunt aan de hand van haar eigen onderzoek naar de relatie tussen erfelijke aanleg en omgevingsfactoren bij allerlei persoonlijkheidskenmerken. “Dit onderzoek heeft juist duidelijk gemaakt dat die relatie heel ingewikkeld is. Je kunt niet zeggen dat een bepaald gen per definitie tot dat bepaald persoonskenmerk leidt.” Ze nam schizofrene als voorbeeld. Van deze hersenziekte is bekend dat erfelijke aanleg een belangrijke rol speelt. “Maar het grote raadsel is waarom ongeveer de ene helft van de mensen met die aanleg de ziekte wel krijgt en de andere helft niet. Dus de wetenschap zelf produceert ook grote vragen”, aldus Boomsma.
Plaagstootje
Ze sprak met op de achtergrond een grote coverfoto van het wetenschapsblad Science geprojecteerd. Wellicht een plaagstootje richting de founders van het Kuyper Centrum, die zich willen weren tegen de negatieve aspecten van wat zij Sciëntisme noemen: een verabsolutering van wetenschappelijke kennis. Boomsma had nog wel een wens richting de gulle gevers: “Kan de Templeton World Charity Foundation misschien ook wat subsidie geven voor een supercomputer waarmee we ons erfelijkheidsonderzoek kunnen verbeteren?”
Vooraf hadden de media heel wat afgekat over de pretenties van Van Woudenberg en consorten. Zij zouden een conservatief-theologische en spirituele agenda nastreven door wetenschap te relativeren tot ‘ook maar’ een benadering van de werkelijkheid. Maar op de openingsbijeenkomst vond geen echte discussie plaats tussen de gerenommeerde wetenschappers en de oprichters van het Kuyper Centrum.
Uitgesproken christelijk
Ook kwam er geen echte verheldering van de toekomstplannen van het centrum. Nou ja, een tipje van de sluier kwam na de pauze wellicht naar voren. Zes organisaties waarmee het Kuyper Centrum wil samenwerken, gaven een presentatie. Opmerkelijk, of juist niet, is dat twee van hen een uitgesproken christelijk karakter hebben, namelijk het Veritasforum en het ForumC. Die eerste wil op universiteiten bijeenkomsten beleggen om vanuit christelijk perspectief over levensvragen in discussie te gaan met mensen met andere levensbeschouwingen. ForumC wil volgens hun eigen site het christelijk geloof verbinden met de grote vragen die leven in samenleving en wetenschap.
Brede samenwerking
Maar het centrum zoekt nadrukkelijk samenwerking en dialoog met een breed publiek. Zo sprak hoogleraar neurowetenschappen en toekomstig voorzitter van De Jonge Academie van de KNAW Jeroen Geurts bemoedigende woorden. Hij pleit bijvoorbeeld voor de invoering van het vak neurofilosofie bij de doorgaans nogal bèta gerichte neurowetenschappers. Ook is hij een groot voorstander van publieksvoorlichting en openbaar debat rondom kwesties die met de hersenen te maken hebben zoals bewustzijn. Hij is dan ook actief in de stichting Brein in Beeld met wie het Kuyper Centrum samen debatten wil organiseren.
Beleefd elkaars praatjes aanhoren
Dat het Kuyper Centrum naast onderzoek doen, ook de discussie en debat wil stimuleren is natuurlijk prima. In zijn openingswoord refereerde de voorzitter van het college van bestuur René Smit eraan dat de thematiek wetenschap, levensbeschouwing en samenleving nadrukkelijk bij de geschiedenis van de VU hoort. “Bij het honderdjarig bestaan van de VU droeg het lustrumboek niet voor niets de titel Wetenschap en Rekenschap”, aldus Smit. Maar wellicht zou het na alle mediadiscussie goed zijn geweest als het Kuyper Centrum meer inzicht had gegeven in de eigen agenda en die met andere aanwezigen had besproken. Nu bleef men beleefd elkaars praatjes aanhoren zonder in debat te gaan. En om dat te bevorderen is het Centrum toch juist opgericht?