Duizend wetenschappers hielden uit protest een alternatieve opening van het academische jaar. De toon was snoeihard, maar de stemming was vrolijk.
Er zitten zo’n dertig VU-wetenschappers in de bus naar Leiden, waar de actiegroep #woinactie een alternatieve opening van het academische jaar zal houden: de Ware Opening. PhD-onderzoeker Chao Zhang (filosofie, artificial intelligence, bioinformatica) meent de oorzaak van dat teleurstellende aantal te weten: “Het individualisme in Nederland, mensen gaan hier niet de straat op voor een algemeen belang”, zegt hij.
Hoogleraar theoretische scheikunde Paola Gori Giorgi, één van de meest uitgesproken actievoerders aan de VU, zegt dat Nederlanders moeilijk te mobiliseren zijn voor een protestactie, maar heel veel VU-medewerkers hebben haar laten weten met de trein naar Leiden te komen. “En zeker een derde van de mensen die gaan, is bèta-wetenschapper. Volgens hoogleraar Nieuwe Testament Bert-Jan Lietaert Peerbolte laat dat zien dat dit niet protest is van alfa’s tegen bèta’s. “Er is solidariteit met elkaar.”
Zin om te protesteren
Drie PhD-onderzoekers achterin de bus, allemaal sociologen, hebben wel begrip voor de collega’s die niet naar Leiden gaan. “Ze moeten college geven en je laat je studenten niet graag zitten”, aldus Carlijn van Alphen. “Ik heb de hele afdeling in een mail opgeroepen naar Leiden te gaan”, zegt Maria Rast. “Ik denk dat veel mensen niet geloven dat het zin heeft om te protesteren”, verzucht Ingrid van Tienen.
Zij vinden het in elk geval belangrijk een geluid te laten horen. “Het wordt steeds erger met de werkdruk”, aldus Rast. “En wij zijn jong, we hebben ook nog een leven naast de wetenschap. Ik wil niet alleen maar werken.”
Zeker voor onderzoekers in de geesteswetenschappen wordt het steeds moeilijker geld te krijgen voor hun projecten. “De concurrentie wordt steeds moordender, en het is de vraag of je na vier jaar nog wel mag blijven”, zegt Van Tienen. Op een bijeenkomst voor PhD’s kregen ze te horen dat ze offers moeten brengen als ze in de academische wereld willen blijven werken. “En je moet flexibel zijn: genoegen nemen met vierjarige contracten, bereid zijn steeds te verhuizen, enzovoort. Ik denk niet dat ik in de wetenschap blijf”. Rast en Van Tienen houden er ook rekening mee dat ze over een paar jaar voor een ministerie of bijvoorbeeld het CPB zullen werken.
Misdadigers geëxecuteerd
In Leiden blijkt de opkomst hoog te zijn. Het plein waar de Ware Opening wordt gehouden, Het Gerecht, stroomt in rap tempo vol. Zo’n duizend wetenschappers verzamelen zich. “Vroeger werden hier misdadigers geëxecuteerd”, zegt de Leidse hoogleraar Koreastudies Remco Breuker vanaf het podium. “Nu maken we korte metten met het falende overheidsbeleid.”
Daarna worden er voordrachten gehouden door drie wetenschappers: de Utrechtse hoogleraar religiewetenschap Birgit Meyer, die onder luid applaus roept dat het onacceptabel is dat minister van onderwijs Ingrid van Engelshoven geld wil overhevelen van geesteswetenschappen naar bèta en techniek, wiskundige Arne Smeets van de Radboud Universiteit, die zegt dat bètawetenschappers het “bloedgeld” niet willen dat de minister “elders heeft weggesneden” (“Vond je het niet te genuanceerd?” zal hij later aan me vragen) en hoogleraar culturele sociologie Giselinde Kuipers, die zich opwindt over de “verbluffende en razendmakende achteloosheid” waarmee de minister de geesteswetenschappen afserveert.
Van Engelshoven krijgt er flink van langs. De klapper komt aan het eind, als UvA-hoogleraar computationele en digitale geesteswetenschappen Rens Bod, #woinactie-activist van het eerste uur, het vertrouwen in de minister opzegt en haar oproept af te treden.
Vertrouwen terugwinnen
De instemming is luid en unaniem, maar de sfeer wordt geen moment grimmig. Iedereen is opvallend vrolijk want, zoals Kuipers constateert: “het is de minister niet gelukt ons tegen elkaar uit te spelen, ze heeft ons juist verenigd en daar kunnen we mee verder.” Bod zegt het ook: “De solidariteit is teruggekeerd.”
Vond Bod het spannend om de minister op te roepen af te treden? “Nee, dat roept iedereen de hele tijd, dat bewindslieden moeten aftreden, en daar gaan wij helemaal niet over. Maar ik vond het wel spannend om het vertrouwen op te zeggen, te stellen dat het geen zin heeft om nog verder in gesprek te gaan.” Hij wil er druk mee op de ketel zetten. “Nu moet zij zich inspannen om het vertrouwen te herwinnen.”
Maar de illusie dat de minister, geschrokken van zijn harde woorden, het roer opeens zal omgooien heeft Bod niet. “Ik weet heel goed dat het niet zoveel effect zal hebben, maar het is een signaal voor de andere organisaties, zoals de VSNU en het KNAW, dat het belangrijk is een hardere toon te zetten en stelling te nemen.”