We horen nu al een hele poos dat we nog even moeten volhouden, dat de horizon in zicht is, maar hoe lang moeten we nog even volhouden?
“The million dollar question. In ieder geval totdat alle mensen in de risicogroepen zijn gevaccineerd en beschermd, het virus minder makkelijk rondgaat en de situatie rustiger is.”
There’s the rub, want dat vaccineren gaat niet zo vlot.
“Ja, dat is afhankelijk van leveringen, bij het AstraZeneca-vaccin zijn er steeds tegenvallers die zorgvuldige afwegingen vereisen.”
U bedoelt bijwerkingen, zoals trombose, bij een aantal gevaccineerden. Nu schijnt de kans daarop aanzienlijk groter te zijn bij mensen die de anticonceptiepil slikken.
“Het gaat hier niet om de trombose zoals deze voorkomt bij pilgebruik, maar om een zeer zeldzame combinatie van trombose en een verlaagd aantal bloedplaatjes die een zeer ernstig ziektebeeld geeft. Er wordt altijd een risicoafweging gemaakt. Welk risico accepteer je als samenleving en hoe groot is het risico precies? Als land kun je die afwegingen moeilijk maken op basis van alleen vier of vijf gevallen. Dus maken we die afweging van de grootte van het risico op Europees niveau door alle gevallen te bundelen en te analyseren.”
‘Wat we wél weten is dat dit een behoorlijk nasty virus kan zijn’
Mijn indruk is dat allerlei risico’s die we voor lief nemen in alle andere gevallen, níét geaccepteerd worden als het om corona of coronamedicijnen gaat.
“Weet ik niet. Dat is een sociologische discussie, welke risico’s er wel en niet worden geaccepteerd; daar heb ik geen kijk op. Maar wat we wél weten is dat dit een behoorlijk nasty virus kan zijn. Het is niet te voorspellen of iemand er na besmetting last van krijgt. Er zijn 90-jarigen die ervan genezen en zeer jonge mensen die op de IC belanden en last houden van restverschijnselen, zoals long covid. We hebben die risico’s nog niet kunnen doorgronden, we leren nog steeds iedere dag bij. En het punt is dat iedereen vatbaar kan zijn en dat het een totaal nieuw virus is dat heerst onder een populatie die totaal naïef is.”
Bij twee recente incidenten viel me iets op. Eerst de besmetting van minister Ollongren, die samen met alle andere ministers in een ruimte was geweest. Maar tegen ieders verwachting hoefden de ministers niet te worden getest, en ter verklaring kwam het RIVM met een regel die niemand kende.
“Die regeling rond bronnen- en contactopsporing is niet nieuw, die is er al vanaf het begin en is niet veranderd naar aanleiding van Ollongren.”
Het tweede geval gaat over het RIVM-gebouw, daar bleek men geen mondkapjes te dragen. Het RIVM verklaart dat met het feit dat hun gebouw niet openbaar is. Het maakt voor het virus toch niet uit of een gebouw openbaar is of niet? Het lijkt erop dat als er eenmaal regels zijn opgesteld, iedereen alleen nog maar let op het naleven ervan in plaats van op het doel: corona bestrijden.
“De regel luidt: vanaf 1 december draagt u verplicht een mondkapje als u werkt in een publieke binnenruimte. Bijvoorbeeld op het station, vliegveld of een museum. Ook als u een contactberoep heeft, zoals kapper of rijinstructeur, moet u een mondkapje op. Op andere werkplekken is het niet wettelijk verplicht om een mondkapje te dragen. Het gebouw van het RIVM is geen publieke binnenruimte en daar hoeft dat dus niet, net als in andere kantoorruimtes. Verder zijn er allerlei andere maatregelen genomen: de meeste mensen werken thuis, er is een strikte beperking van het aantal mensen per werkruimte en er zijn overal looproutes aangegeven.”
Goed, dan moet de verklaring dus zijn dat RIVM-mensen de regels beter volgen en daarom geen mondkapje hoeven, niet dat het gebouw niet openbaar is.
“Maar in het feit dat het gebouw openbaar is, zit juist die onvoorspelbaarheid.”
Het gaat niet heel goed met de bestrijding. Hoe komt dat?
“Omdat de Britse variant de oudere variant aan het verdringen is. Meer dan 95 procent van de infecties die nu plaatsvinden, wordt veroorzaakt door de Britse variant en daarvan is bekend dat die veel besmettelijker is. In Duitsland, het toonbeeld van naleving van de maatregelen en in Noorwegen, dat tijdens de eerste twee golven beduidend minder last had, is het aantal besmettingen erdoor sterk gestegen. En dit zijn slechts twee voorbeelden van wat de nieuwe variant aanricht.”
‘Zonder avondklok en beperking bezoek hadden we nog veel meer besmettingen gehad’
De avondklok heeft dus niet geholpen, moet er een echte strenge lockdown van een aantal weken komen?
“Zonder de avondklok en de beperking van het huisbezoek hadden we zonder twijfel veel meer besmettingen gehad. Draconische maatregelen zijn nodig. Daarnaast is het zaak om snel te vaccineren. Het is een race tegen het virus.”
Maar het Nederlandse vaccinatietempo is een van de traagste van de wereld.
“Qua tempo zijn we afhankelijk van de leveringen. In het Verenigd Koninkrijk ligt het tempo hoog, maar dat is niet te vergelijken omdat het niet in de EU zit. Op zich loopt Nederland niet zo heel ver achter op bijvoorbeeld Italië of Duitsland.”
Ik lees in de krant dat er vaccins genoeg zijn. Dat er vaccins worden weggegooid.
“Ik ga niet over de distributie van de vaccins. Maar ik vind wel dat de vaccins die er zijn zo snel mogelijk moeten worden toegediend. Op dit moment zijn de leveringen van Pfizer en Moderna betrouwbaar. AstraZeneca is qua levering vooralsnog minder voorspelbaar. Er worden geen vaccins weggegooid, Er zijn continu mensen aan het werk om te zorgen dat de juiste hoeveelheden vaccins op de juiste plek komen. Mocht er dan toch nog iets over zijn, dan zijn er strikte protocollen om dit toch te gebruiken. Bijvoorbeeld voor medewerkers of mensen die net van een jongere geboortedatum zijn dan de uitgenodigde groep.”
Daarom moeten er dwanglicenties komen, die de huidige producenten dwingen hun patenten af te staan, zodat andere producenten ook vaccins kunnen leveren.
“Daar gaan wij niet niet over, contracten en leveringen, we zijn een kennisinstituut, zoals een universiteit.”
‘Wij moeten de kennis aandragen: zo compleet mogelijk, zo zuiver mogelijk’
Jawel, maar wat we zien gebeuren is dat er mensen sterven, vele duizenden, als gevolg van die gebrekkige leveringen en de politiek eromheen.
“Dat is het spanningsveld tussen ons wetenschappelijk advies en het beleid, dat zijn totaal andere verantwoordelijkheden. Die liggen op het bordje van de politiek, niet op dat van ons. Als wetenschapper moet je je plek kennen. Wij moeten de kennis aandragen: zo compleet mogelijk, zo zuiver mogelijk, wat je weet, wat je niet weet, wat je denkt te weten, waar je onzeker over bent en wat daarmee gedaan wordt, is aan de politiek. Dat was in de Oudheid al zo en dat is maar goed ook.”
Toen corona uitbrak wisten de wetenschappers er helemaal niks over. Na een jaar al zoveel dat ze een heel geraffineerd vaccin hebben weten te ontwikkelen. En toch blijft het virus ons op het verkeerde been zetten.
“Vergeet niet dat we het griepvirus al honderd jaar bestuderen en corona pas een jaar, en dat het blijft muteren, het kan zwakker worden of juist sterker, maar dat er binnen een jaar al vaccins zijn ontwikkeld – binnenkort krijgen we het Janssen-vaccin, onze Nederlands trots – is ongeëvenaard. Tegen het hiv-virus is nog altijd geen vaccin, alleen middelen om het te remmen.”
Ons coronabeleid vergelijkt men altijd met andere Europese landen, ook wel met de VS, maar per se niet met de Aziatische landen waar het heel goed ging. Deskundigen, onder wie RIVM-mensen, wimpelden dat weg met verklaringen over de volksaard. Dat Aziaten collectivistisch zouden zijn en geneigd tot gehoorzaamheid, en dat daarom het coronabeleid in Nederland niet zou werken.
“Ik zou het beter vinden om pas aan het einde te gaan vergelijken, als we corona allemaal onder controle hebben. Nu kijk ik liever naar landen die min of meer dezelfde geografische ligging en demografie hebben, dezelfde contactpatronen, dezelfde open grenzen. Zuid-Korea is niet moeilijk af te sluiten, want het is een schiereiland dat alleen aan Noord-Korea grenst, Taiwan en Nieuw-Zeeland zijn eilanden, allemaal makkelijk om af te sluiten om de instroom van nieuwe gevallen aanzienlijk te beperken of tot nul te brengen. Nederland ligt in Europa, is geen eiland en is gebaat bij een open economie, net als Duitsland en Frankrijk.”
‘Het virus werd al onder de oppervlakte verspreid’
“Op dit moment verzamelen alle landen nog data over de circulerende virussen en deze worden ingevoerd in internationale databases. Als deze crisis voorbij is, kunnen we daar veel onderzoek mee doen en begrijpen wat er is gebeurd, hoe de virussen zijn geïntroduceerd en welke types wanneer hebben gecirculeerd. Wat ik vermoed is dat in Europa en in Nederland ergens in de winter van 2019 een gemuteerd virus, dat makkelijker overgedragen werd, voet aan de grond heeft gekregen tijdens het wintersportseizoen. Daarna is die variant zich verder gaan verspreiden. Dat is mogelijk een van de oorzaken dat de bestrijding hier aanvankelijk moeilijk ging, omdat het virus al onder de oppervlakte verspreid werd.”
Als straks de crisis voorbij is, staat er dan een nieuw virus op ons te wachten?
“Die kans is heel groot. Vanuit de coronavirussen hebben we deze eeuw alleen al sars en mers gehad en het huidige Sars-CoV-2-virus. Bij de eerste twee hadden we mazzel, het derde niet. Het is een dreiging vanuit het dierenrijk die ons boven het hoofd hangt en waar we alert op moeten zijn.”
‘We moeten ons bezinnen op een andere manier van leven’
En wat gaan we daartegen doen? Is een nieuwe uitbraak niet te voorkomen?
“Ik denk dat we ons moeten bezinnen op een andere verhouding tot de dieren. Een andere manier van leven. Het is moeilijk te anticiperen op wat er komen gaat, maar ons arsenaal aan mogelijkheden is in elk geval groter geworden.”
AURA TIMEN IS BIJZONDER HOOGLERAAR ‘RESPONSES TO COMMUNICABLE DISEASES IN GLOBAL HEALTH’ AAN DE VU EN HOOFD LANDELIJKE COORDINATIE INFECTIEBESTRIJDING BIJ HET RIVM.