Vorig jaar augustus had Mirjam van Praag al besloten te stoppen met het voorzitterschap van het college van bestuur, dus ze heeft een jaar gehad om er naartoe te werken, vertelt ze. Toen ze haar adressenbestand doorliep om te zien wie er moesten worden uitgenodigd voor haar afscheid, realiseerde ze zich hoeveel “fantastische mensen” binnen en buiten de VU ze had leren kennen door haar voorzitterschap. “Echt een cadeau.” Dat is een van de dingen die ze “heel erg” zal missen als het straks is afgelopen, “maar ik heb heel erg zin in wat ik hierna ga doen en ook in een iets andere work-life balance.”
Van Praag stopt voordat haar tweede vierjaarlijkse termijn als voorzitter erop zit. “In mijn nabije omgeving overleden twee mensen, waardoor je gaat nadenken over de sterfelijkheid en dat soort dingen”, zegt ze erover. “Maar ik had altijd al gezegd dat ik ongeveer een halve tweede termijn zou doen. Nu hebben we een heleboel dingen goed op de rails gezet en is de start van een nieuw academisch jaar een mooi moment. Ik wilde het een jaar tevoren besluiten zodat er tijdig een opvolger kon worden gevonden. Toen wist ik ook dat het me nog wel een jaar zou lukken om me voor de volle tweehonderd procent in te zetten die nodig is voor dit werk en er enthousiast voor te zijn.”
Een dure plicht
Ze heeft weleens een rotdag gehad, maar kijkt terug op een geweldige tijd, zegt ze. “Ik vind het een voorrecht en een verantwoordelijkheid, een dure plicht. Het was zwaarder dan ik had gedacht, maar ik kon er ook beter mee omgaan dan ik had gedacht. De VU is een grote, complexe organisatie met veel stakeholders. Die hebben gelukkig allemaal medezeggenschap, maar het kost wel veel tijd, ook de politiek waar we mee te maken hebben. Daarnaast was er wat achterstallig onderhoud wat betreft het netwerk en de alumnirelaties van de VU, de rol die we pakken in het Amsterdamse ecosysteem, ook dat was hard werken. En terwijl je bezig bent met het vormgeven en implementeren van je strategie, gebeurt er van alles waar je op moet reageren omdat er iets ergs aan de hand is of de reputatie van de VU in het geding is. Je staat altijd aan en je moet veel doen en schakelen.”
Het zwaarst vond ze het in 2021, toen rector Vinod Subramaniam naar de Universiteit Twente vertrok om daar voorzitter van het CvB te worden. Van Praag nam toen tijdelijk zijn functie over, naast het voorzitterschap. Covid was nog volop bezig en de crisis met de nieuwe ICT-systemen, kortweg MARS, diende zich aan. “We waren maar met twee CvB-leden (Van Praag en CvB-lid Marcel Nollen, red.) en het was heel erg heftig”, aldus Van Praag.
Ondernemerschap
Ze gaat zich weer richten op het onderzoek waar ze vol in zat op het moment dat ze voorzitter werd, als hoogleraar ondernemerschap in Kopenhagen. “Ik ga nu aan de VU onderzoeken welke specifieke eigenschappen van ondernemers, zoals een zekere kinderlijke onbevangenheid en een bepaalde durf, gunstig kunnen zijn voor managers en bestuurders van organisaties.”
‘Een maatschappelijke rol vervullen kun je niet vanuit een ivoren toren doen’
Het ondernemerschap heeft ze als CvB-voorzitter ook binnen de VU gepromoot. “Het is een van onze drie speerpunten: duurzaam, divers en ondernemend. Van onze drie wettelijke kerntaken onderzoek, onderwijs en impact had impact nog niet echt de plek die onderzoek en onderwijs hadden. Vroeger bestond het beeld dat ondernemerschap betekende dat je je verwijderde van de wetenschap en geld ging verdienen, en dat je hier dan Porsches in de garage zou zien en zo. Nu is het duidelijk dat ondernemerschap een goede manier is om wetenschap naar de maatschappij te brengen – wat zo belangrijk is voor allerlei urgente uitdagingen zoals de energietransitie, de klimaatcrisis, ongelijke kansen, et cetera.”
Ivoren toren
Toen Van Praag aan de VU begon, viel het haar op dat de VU haar knappe prestaties wel heel angstvallig binnen de muren hield. “De luiken waren wel een beetje dicht. Wij hebben de verbinding met de buitenwereld niet alleen via ondernemerschap gelegd, maar ook door DURF op te richten (Dienst Universitaire Relaties & Fondsenwerving, red.), de banden met alumni aan te halen, met strategische samenwerkingen en strategisch relatiemanagement. En ook binnen hebben we de sfeer veranderd, door wat meer te shinen, alles met het doel onze maatschappelijke rol te vervullen, dat kun je niet vanuit een ivoren toren doen.”
Daar is ze erg trots op, vertelt ze. Ook denkt ze, maar daarvoor is geen bewijs, dat medewerkers en studenten zich meer aan de VU verbonden voelen, terwijl op andere universiteiten de verbinding met de faculteit vaak wat belangrijker is.
Fossiele industrie
Een van de hoogtepunten van haar voorzitterschap vindt ze de dialoog met de hele VU, medewerkers en studenten, die voorafging aan het besluit om de samenwerking met de fossiele industrie op te schorten. “Dat besluit zelf had enorme impact, ook omdat we de eerste universiteit waren die zo’n besluit nam. Een van de andere universiteitsbestuurders zei zich voor het blok gezet te voelen, maar we hadden binnen de universiteitenkoepel UNL afgesproken dat elke universiteit er zelfstandig over zou besluiten”, zegt Van Praag. “Ik heb de andere universiteiten steeds op de hoogte gehouden en van tevoren aangekondigd welk besluit we gingen nemen en hen uitgenodigd aan te haken bij de nationale dialoog die we opzetten. Daar gaf deze bestuurder me ruiterlijk gelijk in.”
‘Ondernemerschap is een goede manier om wetenschap naar de samenleving te brengen’
Ook bij het uitzetten van de strategische agenda van de VU heeft Van Praag de werkvloer en de studenten betrokken en nu, met het stroomlijnen van de organisatie onder de noemer ‘VUture’, gebeurt dat weer. “Je kunt een universiteit die zo is veranderd als de VU niet blijven organiseren zoals in 2013”, aldus Van Praag. “We zeggen soms gekscherend dat nu van alles bij elkaar wordt gehouden met pleisters en touwtjes, en we zoeken nu naar een organisatievorm die zich snel aan de veranderende omstandigheden kan aanpassen.”
Het dieptepunt voor Van Praag was toen de VU dicht moest vanwege covid. Maar dat de VU toen meteen voorzieningen getroffen heeft voor studenten die om allerlei redenen niet thuis konden studeren en online tentamens konden doen – daar is ze tevreden over.
Ruzie met de OR
Het heeft even geduurd voordat het college van bestuur onder Van Praags voorzitterschap in sync was met de werkvloer. Ze vond in 2019 de ondernemingsraad tegenover zich vanwege de reorganisatie van de theologische faculteit, en kon het maar matig waarderen toen de OR zelfs naar de rechter stapte om deze kwestie, een zaak die de OR verloor. De sfeer tussen de OR en het CvB was daardoor een poos ietwat grimmig, maar Van Praag zegt de OR nooit iets nagedragen te hebben. “Die zaak kostte veel tijd, maar boos, ik? Het is niet aan mij als CvB-voorzitter om boos te zijn. De OR was juist boos”, zegt ze erover.
Een werkbelevingsonderzoek wees vorig jaar weliswaar uit dat VU-medewerkers over het algemeen tevreden zijn, maar ook dat de VU het op sommige aspecten van ongewenst gedrag slechter doet dan de drie andere universiteiten die aan het onderzoek meededen. Van Praag herinnert zich dat ze de berichtgeving van Ad Valvas erover negatief vond. Als we haar later dat bericht sturen, met een link naar het onderzoeksrapport, stuurt een woordvoerder een korte verklaring van het CvB: “Elke situatie van ongewenst gedrag is er wat ons betreft één te veel. (…) We nodigen iedereen uit om wanneer zij ongewenst gedrag ervaren hierover te praten met hun leidinggevende of de vertrouwenspersoon.”
Democratische inloopsessies
De verhouding met de ondernemingsraad is inmiddels aanzienlijk verbeterd. “Door de coronacrisis hebben we elkaar weer gevonden”, zei Henk Olijhoek in een interview ter gelegenheid van zijn afscheid als OR-voorzitter. “Omdat we zoiets nog nooit eerder hadden meegemaakt, hadden we elkaar nodig om een weg door die crisis te vinden.”
Toen het college van bestuur de stroomlijning van de organisatie aankondigde, wat nu “VUture” heet, dreigde de boel weer even te escaleren. Vanwege de nare herinneringen die veel medewerkers nog steeds hebben aan de grootschalige organisatie met gedwongen ontslagen van tien jaar geleden, denkt Van Praag. Maar de manier waarop het CvB de stroomlijning inzet, met democratische inloopsessies en alles, oogst veel waardering. Van Praag wordt erom geprezen.
Het voorzitterschap heeft haar veranderd, vertelt Van Praag. “Mijn zus zegt dat ik tactischer geworden ben en als er iets is, ik een zekere lenigheid heb gekregen om ieders belang mee te wegen als we iets bespreken.”