Is er een aanleiding om dit project nu te starten?
Bel: “Jazeker, het 200ste geboortejaar van Multutali herdenken we met tal van activiteiten, waaronder deze lockdown-editie. We willen aandacht genereren voor Multatuli en voor het lezen, want er wordt veel te weinig en steeds minder gelezen. En ik hecht aan het belang van een gedeelde cultuur.”
Max Havelaar is een boek uit 1860 van Multatuli (Eduard Douwes Dekker). De roman verhaalt over een man die ageert tegen het corrupte, indirecte regeringssysteem van Nederlands-Indië, dat de lokale elite vaak zijn gang liet gaan. Het werk heeft een grote invloed gehad op de Nederlandse koloniale politiek. Max Havelaar geldt als een van de belangrijkste werken uit de canon van de Nederlandse literatuur. Het is in meerdere edities uitgegeven en werd in 1976 verfilmd. Het is in meer dan 40 talen uitgegeven.
Hoe belangrijk zijn de ideeën van Multatuli?
“Zijn ideeën over rechtvaardigheid en menselijkheid zijn inmiddels onderdeel van de Nederlandse identiteit. Daarom nodigen we iedereen van harte uit om letterlijk co-auteur te worden van dit grensverleggende boek. Zijn veelzijdige teksten zijn niet alleen esthetisch de moeite waard, maar ze agenderen ook kwesties die nog steeds actueel zijn. Multatuli verzet zich tegen elke vorm van onrecht, tegen koloniale onderdrukking, de ondergeschikte positie van de vrouw, uitbuiting van de arbeider, maar ook tegen kerkelijke dwang. In zijn werk waarschuwt hij tegen blinde gehoorzaamheid.”
“Deelnemers aan deze editie kunnen nu bovendien zelf ervaren hoe indringend een tekst tot ons komt wanneer ze zelf schrijven.”
Met wie werkte u samen om dit van de grond te krijgen?
“Met de Universiteitsbibliotheek: Willemien van Dijk, conservator oude handschriften en oude drukken, en Marja Willekens, collectiespecialist Letteren.”
Denkt u dat er veel belangstelling is voor het overschrijven van een boek uit 1860?
“Absoluut, we polsten al vele prominenten, die reageren veelal enthousiast. Ze vechten soms om bepaalde passages. Het einde van de roman is natuurlijk zeer geliefd. Daar spreekt Max Havelaar de koning Willem III aan met de beroemde woorden. ‘Aan u durf ik met vertrouwen te vragen of ’t uw keizerlijke wil is dat Havelaar wordt bespat met den modder van Slymeringen en Droogstoppels? En dat daarginds Uwe meer dan dertig millioenen onderdanen worden MISHANDELD EN UITGEZOGEN IN UWEN NAAM?’ Verder is het verhaal van Saïdjah en Adinda zeer populair en velen dingen naar een onderdeel van de toespraak tot de hoofden van Lebak.”
Welke prominenten hebben hun medewerking al toegezegd?
“Velen, onder wie de schrijvers Alfred Birney, Adriaan van Dis, Arnon Grunberg, Kees ’t Hart, cabaretier Freek de Jonge, voorzitter Multatuli Genootschap Elsbeth Etty, de oud-politici Winnie Sorgdrager en Job Cohen, VU-bestuursvoorzitter Mirjam van Praag, rector Vinod Subramaniam en onze nieuwe Vrije Schrijver Maxim Februari, die overigens een mooie anekdote heeft over het overschrijven van juist deze roman.”
‘Als ik de passage ga overschrijven, pak ik de stopwatch erbij’
Desgevraagd mailt Februari het volgende hierover:
‘Volgens mij doelt Jacqueline Bel op mijn verzuchting dat je de Max Havelaar niet kunt overschrijven in de tijd die Multatuli volgens de mythe nodig had om hem te schrijven. Overal lees je dat Multatuli het boek schreef in een maand; op Wikipedia staat, onder verwijzing naar een boek van Garmt Stuiveling, dat het schrijven duurde van ‘ongeveer half september 1859 tot uiterlijk 13 oktober’.
Aan ons, arme schrijvers, wordt dit natuurlijk eindeloos als verwijt voorgeworpen. Multatuli kon het in een maand…
Laten we eens gaan rekenen: het boek telt ongeveer 124.000 woorden. Schrijf je dat in 31 dagen, dan zijn dat 4.000 definitieve woorden per dag. Hij zal er heel wat meer dan die 4.000 hebben moeten schrijven, want schrijven is zoals bekend schrappen, herschrijven, ordenen. En dat allemaal met de hand.
‘Ik heb het nooit uitgeprobeerd, maar ik denk dat het mij niet zal lukken de Max Havelaar in een maand over te schrijven zonder halverwege in te storten; laat staan dat ik méér dan 124.000 woorden zou halen. Als ik de passage ga overschrijven voor de lockdown-editie, zal ik de stopwatch erbij pakken.’
Is de handgeschreven editie straks te koop?
Bel: “Nee, na voltooiing zal de lockdown-editie als uniek document worden opgenomen in de collectie van Universiteitsbibliotheek van de VU. Het is de bedoeling dat dit handschrift ook digitaal beschikbaar wordt gesteld voor alle geïnteresseerden. Daarnaast zal ook een installatie komen van alle filmpjes van de co-auteurs en als derde element een bundel met glossen, waarin deelnemers hun band met de Max Havelaar beschrijven.”
Wie financiert deze editie?
“Het binden van de handschriften wordt bekostigd door de Universiteitsbibliotheek, verder zijn er geen kosten aan verbonden.”
Hoe kun je je opgeven hiervoor?
“We zoeken ten minste 200 deelnemers en vragen ongeveer een half uur tijd voor het overschrijven. Iedereen kan tot 1 september meedoen door te mailen naar erfgoed.ub@vu.nl. Na aanmelding krijgen zij een pdf met daarin de over te schrijven passage en een korte instructie.”