Het is een van de opmerkelijke plannen in het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, NSC en BBB: de langstudeerboete van drieduizend euro voor tragere studenten. Als je meer dan een jaar uitloopt in je bachelor of master, dan doet het pijn in je portemonnee.
Hiermee denken deze partijen 285 miljoen euro te bezuinigen in het jaar 2027. Omgerekend zijn dat 95 duizend boetes, of zelfs meer: sommige studenten betalen misschien maar een deel van de boete, als ze halverwege het studiejaar afstuderen.
Er zijn ruim 800 duizend studenten in het hoger onderwijs, dus grofweg één op de acht studenten zou die boete betalen. Maar wie?
Mannen
Mannen doen langer over hun studie dan vrouwen. Aan de hogescholen heeft na vijf jaar studeren slechts 42 procent van de mannen het bachelordiploma op zak, tegen 60 procent van de vrouwen.
De rest is uitgevallen of is nog aan het studeren. Na 8 jaar is nog eens 21 procent van de mannen over de finish gekomen en 17 procent van de vrouwen. Eén ding is helder: mannen gaan vaker dan vrouwen tegen de boete aanlopen.
Aan de universiteiten is zo’n kloof er ook. Vrouwen studeren er sneller dan mannen, staat in een monitor van onderzoeksbureau ResearchNed. Nog geen 70 procent van de mannen behaalt binnen vier jaar het bachelordiploma, tegenover 80 procent van de vrouwen. En dan zijn die cijfers nog flatteus, want de universiteiten kijken alleen naar studenten die van het vwo komen én ze laten de uitval in het eerste studiejaar buiten beschouwing.
Migratieachtergrond
Het maakt uit waar je wieg staat. In het hbo is nog geen 40 procent van de studenten met een migratieachtergrond binnen vijf jaar klaar, tegen pakweg 55 procent van de studenten zonder migratieachtergrond, blijkt uit diezelfde monitor.
Aan de universiteiten ligt het dichter bij elkaar, maar let op: ook hier gaat het weer om vwo’ers. Wie via een hbo-propedeuse naar de universiteit komt – en migrantenkinderen moeten vaker stapelen – is dus niet zichtbaar.
Overigens doen zes universiteiten momenteel onderzoek naar de invloed van afkomst op de studieloopbaan. Eenmaal aan de universiteit behalen studenten met een migratieachtergrond minder snel dan anderen een diploma, is een van de uitkomsten, al moesten er voor harde conclusies nog nadere analyses worden gedaan.
Studierichting
Ook opvallend: in het hbo verschilt het studiesucces per sector. Na vijf jaar studeren heeft minder dan de helft van alle studenten in lerarenopleidingen het diploma behaald (aan de Hogeschool Utrecht is dat zelfs maar 37 procent). Dat ligt overigens niet aan de pabo’s, waar bijna 60 procent binnen de tijd over de eindstreep komt.
Onder studenten bèta en techniek is dit studiesucces ook laag: 47 procent. Ter vergelijking, in de kunstopleidingen is het 65 procent en in de gezondheidszorg 60 procent.
Mantelzorg, functiebeperking
Sommige dingen kun je misschien niet zo snel in de statistieken terugvinden, maar je kunt ze wel raden. “Studerende jonge mantelzorgers presteren tijdens hun studie minder en hebben een lager studietempo dan studenten die geen mantelzorg verlenen”, schrijft het Sociaal en Cultureel Planbureau.
Ook zijn er studenten met een ‘ondersteuningsbehoefte’. Ze hebben bijvoorbeeld een chronische ziekte, een motorische beperking of een psychische aandoening. Alles bij elkaar telt het op tot 15 procent van de studenten, van wie bijna de helft ook daadwerkelijk belemmeringen ervaart bij het studeren, meldt het Expertisecentrum Inclusief Onderwijs. Dat zouden er dus zomaar zestigduizend kunnen zijn die een groter risico lopen op studievertraging.
En deze studenten weten niet altijd de weg naar hulp te vinden. Eén op de drie schijnt niet te weten dat je voor tentamens extra tijd of andere aanpassingen kunt krijgen, wanneer dat nodig is. Ook de mogelijke financiële ondersteuning is niet alom bekend.
Dus wie betaalt?
Wie gaat straks de langstudeerboete betalen? Dat is bijvoorbeeld een mannelijke hbo-student met een migratieachtergrond die een opleiding tot leraar volgt en in zijn vrije tijd voor zijn zieke moeder zorgt, terwijl hijzelf last heeft van ADHD.
En er zullen nog wel meer van zulke factoren meespelen. In de Tweede Kamer wees Rob Jetten (D66) op studenten “die geen zak geld van hun ouders meekrijgen” en op studerende topsporters.
NSC-leider Pieter Omtzigt bleef de boete steunen. Wel wilde hij praten over mogelijke uitzonderingen voor mensen die langdurig ziek zijn of een bestuursjaar doen