Informateur Ronald Plasterk onderzoekt met de lijsttrekkers van de PVV, VVD, NSC en BBB of deze partijen een coalitie willen vormen. Dat lijkt iedereen logisch te vinden. VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz schreef aan Plasterk dat ‘de kiezer een duidelijke voorkeur heeft uitgesproken voor een centrumrechtse coalitie’ en dat een centrumlinkse coalitie geen ‘logisch gevolg’ is van de verkiezingen. En Frans Timmermans van GroenLinksPvdA gaf aan niet te hebben nagedacht over een coalitie onder zijn leiding. Maar welke logica zit hierachter en is het eigenlijk wel zo logisch?
Het is in Nederland en in andere landen met coalitieregeringen inderdaad gebruikelijk dat de grootste partij het voortouw neemt bij de formatie. Lukt het de grootste niet, dan is de nummer twee aan de beurt. Deze regel over de volgorde houdt het formatieproces ordelijk. Onlangs mocht in Polen de grootste partij, Recht en Rechtvaardigheid (PiS), het als eerste proberen. Al snel werd echter duidelijk dat enkele andere partijen een coalitie wilden vormen zonder PiS.
Het taalgebruik van Yeşilgöz en vele anderen gaat veel verder dan deze regel over de volgorde. De suggestie is dat de grootste partij of de grootste winnaar ook echt in de coalitie terecht moet komen omdat de kiezer dat zou hebben gewild. Maar was het echt ondemocratisch van de Poolse partijen om PiS buiten de coalitie te houden? En zou het ondemocratisch zijn om zonder de PVV een regering te vormen? Mijn idee is dat het taalgebruik van ‘de kiezer’ ons hier parten speelt. Want ‘de kiezer’ spreekt helemaal niet met één stem, maar met miljoenen stemmen en elk van die stemmen telt even zwaar. De stem van de PVV-kiezer telt niet zwaarder dan die van de kiezer die op D66, een verliezende partij, heeft gestemd. Ja, er hebben veel kiezers op de PVV gestemd. Maar er hebben nog miljoenen kiezers meer op andere partijen gestemd. Iedere meerderheidscoalitie is te herleiden tot een meerderheid van stemmen en doet dus recht aan de verkiezingsuitslag. Zo bezien is het niet ondemocratisch om de grootste partij buiten de regering te laten.
Het is eigenlijk onmogelijk om geen recht te doen aan de verkiezingsuitslag, zolang de gekozen volksvertegenwoordigers maar hun zetel in het parlement mogen innemen en mogen stemmen over wetsvoorstellen. Als het nu het plan is van die volksvertegenwoordigers om een coherent geheel aan wetten aan te nemen, om daar de grote maatschappelijke problemen mee op te lossen, dan gaat dit natuurlijk het best als een meerderheid van hen een coalitie vormt die een regering steunt. De coalitie die nu wordt onderzocht, is niet ‘logisch’ en is net zo democratisch als bijvoorbeeld de coalitie van GroenLinksPvdA, VVD, NSC en D66. Welke coalitie er uiteindelijk komt, zou puur en alleen moeten afhangen van de politieke wil van de betrokken partijen. De sleutel lijkt te liggen bij VVD en NSC. Wat willen deze partijen? Het argument dat alleen de eerste coalitie recht doet aan de verkiezingsuitslag, kunnen zij gerust naast zich neerleggen want dat argument is een drogreden.
Waarom gaan wij nog stemmen?? Als de partijen zich toch niet aan de uitslag willen houden.
Hoezo democratie?
Het zo verplicht moeten zij (is het niet?) om de uitslag van de bevolking te respecteren en zich eraan te houden, toch!?