Minister Jet Bussemaker van Onderwijs is niet te spreken over het financiële beleid van de universiteit waar ze tot een maand geleden bestuurder van was: de Universiteit van Amsterdam. Ze vindt dat (onder andere) die universiteit onverantwoorde risico’s neemt met zogenaamde derivaten en kondigt strengere regels aan.
Niet alleen de UvA, elf hogescholen en acht universiteiten bezitten derivaten die in totaal 216 miljoen euro in waarde zijn gedaald, blijkt uit een rapport van de onderwijsinspectie. Met deze derivaten verzekeren ze zichzelf tegen stijgende rente, zoals iemand ook de rente op zijn hypotheek vast kan zetten.
Papieren verlies
Nu de rente flink daalt en ze eigenlijk goedkoper zouden kunnen lenen, boeken de onderwijsinstellingen een papieren verlies.
Op papier maakt de Vrije Universiteit het grootste verlies met bijna tachtig miljoen euro (zie ook de uitleg van Economiedecaan Harmen Verbruggen op deze site). Maar de UvA loopt meer risico: haar derivaten zijn 44 miljoen euro in waarde gedaald en daar staat geen daadwerkelijke lening tegenover.
Dat wordt volgens minister Bussemaker pas een probleem, als instellingen de rente vastzetten, maar nog geen lening afsluiten, bijvoorbeeld in afwachting van een nieuwbouwproject. In dat geval speculeren ze op rentestijging. Als de bouw niet doorgaat en de lening niet wordt afgesloten, hebben ze een zogenoemde ‘open positie’.
Dubieuze open positie
Drie universiteiten hebben volgens de inspectie zo’n dubieuze open positie ingenomen, schrijft minister Bussemaker aan de Tweede Kamer: naast de UvA zijn dat ook de Universiteit Leiden en de Wageningen Universiteit.
Ook kan het gevaarlijk worden wanneer de bank een onderpand mag eisen zodra het verlies te hoog oploopt. Dat heet een ‘margin call’. Zo’n clausule hebben de Hogeschool Leeuwarden, kunsthogeschool Artez en de TU Eindhoven.
Toch maakt minister Bussemaker zich nog geen zorgen. “De verliezen op derivaten voor onderwijsinstellingen lijken aanzienlijk, maar zijn virtueel zolang de onderwijsinstelling het derivaat niet tussentijds afstoot, er geen margin calls worden ingeroepen en de instelling de looptijd van het derivaat uitzit.”
Regels aanscherpen
Oftewel, zolang de instellingen het derivaat niet tussentijds met verlies verkopen en de bank geen onderpand kan opeisen, is er volgens haar weinig aan de hand. Maar ze gaat de financiële regels voor onderwijsinstellingen wel aanscherpen. Bussemaker: “Hierbij worden open posities verboden.”
Verder moeten banken onderwijsinstellingen voortaan als niet-professionele belegger gaan beschouwen. Dan is de zorgplicht van banken bij de verkoop van derivaten groter. Ze moeten ervan uitgaan dat de beleggers niet precies weten wat ze doen.
Het speculeren met derivaten komt niet alleen in het onderwijs voor. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken zei tegen de NOS dat hij van gemeenten wil weten of ze in derivaten handelen of niet. Ze mogen immers niet speculeren.