Martin Luther King is de man de burgerrechtenbeweging en van “I have a dream”, maar daarmee wordt zijn radicalisme weggepoetst, zei schrijver, wetenschapper en VU-gasthoogleraar Anthony Bogues gisteravond in zijn lezing aan de VU.
“Burgerrechtenbeweging” is de naam die het Amerikaanse establishment gaf aan wat King zelf een revolutie noemde. Amerika moest volgens hem radicaal veranderen en “opnieuw worden geboren” als een land van radicale gelijkheid.” Tijd om te wachten was er volgens King ook niet meer. Zwarte Amerikanen hadden al driehonderd jaar gewacht. Wachten betekende zwarte levens vernietigd zien worden door segregatie.
‘Ik ben nogal teleurgesteld in de gematigde witte’
Bogues bestudeert daarom in plaats van de vredesapostel King liever de radicale King van de brief die hij schreef toen hij in een gevangeniscel in Birmingham zat (in de Amerikaanse staat Alabama). “Ik ben nogal teleurgesteld in de gematigde witte”, schreef King, “die liever orde heeft dan rechtvaardigheid en de voorkeur geeft aan een negatieve vrede zonder spanning in plaats van de positieve vrede die rechtvaardigheid brengt.”
Racisme, klimaat en oorlog
“Why we can’t wait”, heet de lezing van Bogues, die dit thema verbindt aan drie actuele urgente kwesties: anti-zwart racisme, het klimaat en oorlog.
Racisme moet worden benoemd om het te kunnen bestrijden
Wat het eerste betreft maakt Europa zichzelf volgens Bogues wijs dat als je het niet over ras hebt, er geen racisme meer is. Maar racisme moet worden benoemd om het te kunnen bestrijden. De excuses van de Nederlandse koning voor de slavernij zijn volgens Bogues leeg als je niet ook het structurele racisme benoemt dat er aan ten grondslag ligt en dat ook het fascisme voedt dat in opkomst is.
Dat er ook geen tijd meer is om de gevolgen van de klimaatopwarming het hoofd te bieden, is evident, en dat betekent volgens hem ook dat we moeten heroverwegen wie en wat we als mensen zijn, en hoe we de aarde bewonen.
En ten slotte moet er een einde komen aan oorlog. Bogues: “Oorlog is politiek die bedreven wordt via de dood.” Hij parafraseerde Bob Marley, die zong dat de tijd van het bestuderen van de oorlog voorbij is. Oorlog moet gewoon stoppen.
Israël en Palestijnen
De oorlog die in ieders gedachten was, die in Israël, werd pas genoemd toen Pepijn Brandon, VU-hoogleraar mondiale economische en sociale geschiedenis, op de lezing reageerde.
Er klonk een applaus alsof de zaal op zo’n verklaring had zitten wachten
Brandon zei, in verband met de solidariteit waarover King schrijft in zijn Birminghamse brief, dat de grote betrokkenheid met de Israëlische slachtoffers van Hamas, hoe goed te begrijpen ook, in fel contrast staat met de “oorverdovende stilte” over de bezetting van Palestijnse gebieden. En dat Israël van de hele wereld nu een “blanco cheque van steun” krijgt voor het verschrikkelijke geweld dat de komende tijd zal gaan komen. Er klonk een applaus alsof de zaal op zo’n verklaring had zitten wachten.
Vredesboodschap
Direct na Bogues sprak minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind, die namens de Nederlandse regering in Suriname excuses voor de slavernij was gaan aanbieden. Daar was veel kritiek op omdat Weerwind zelf een nazaat van totslaafgemaakten is, maar Weerwind vindt het zelf eervol om degene te zijn die een brug mocht bouwen tussen Suriname en Nederland.
‘Simpelweg samenleven als broeders en zusters hebben we nooit geleerd’
Weerwind legde in zijn toespraak juist de nadruk op de Martin Luther King van de vredesboodschap. “King heeft zich nooit aangetrokken gevoeld tot bewegingen als Black Panthers”, zei Weerwind. Hij citeerde King uit een toespraak die hij in 1964 in Amsterdam hield (King kreeg toen ook een eredoctoraat van de VU uitgereikt). “We hebben leren vliegen als vogels en zwemmen als vissen”, zei King, “Maar simpelweg samenleven als broeders en zusters hebben we nooit geleerd.”
Vol programma
De avond in de nagenoeg volle aula was gepland tot half tien, maar omdat het programma nogal vol zat en de sprekende heren veel meer tijd namen dan was afgesproken, liep het allemaal behoorlijk uit. Behalve de lezing en de reacties erop was er nog een monoloog door acteur Urmie Plein, de winnaar van een spoken word-wedstrijd werd uitgeroepen. En presentator Aldith Hunkar hield een aantal interviews, onder anderen met de persvoorlichter van Martin Luther King, Harcourt Klinefelter. Maar mensen moesten hun treinen halen en ruim voordat het programma ten einde was, begon de zaal al leeg te stromen.