‘Fuck het VU, trans zorg nu!’ Een paar honderd demonstranten liep zaterdag 26 juni langs het voormalige VUmc (nu het Amsterdam UMC, locatie VU, maar door veel betrokkenen toch nog VUmc of zelfs het VU genoemd) om te protesteren tegen wat zij bestempelen als de ‘wantoestanden in de transgenderzorg’. De opschriften van de borden die sommigen omhoog houden, liegen er niet om. ‘Het VU is mensonterend, grensoverschrijdend, transfoob’, begint er één.
Het VUmc was het eerste ziekenhuis in Nederland dat geslachtsveranderende operaties uitvoerde en is nu als AmsterdamUMC nog steeds wereldwijd toonaangevend op het gebied van de transgenderzorg. Het werd in een recent artikel in het magazine OneWorld ook al beticht van transfobie, en bekritiseerd vanwege de lange wachtlijsten, de hoge drempels en de manier waarop transgender personen er worden behandeld.
‘Het VUmc heeft last van de wet van de remmende voorsprong’
OneWorld citeert van een Instagram-account, VUgendermistreatment, waar transgender personen hun onvrede uiten over hun behandeling. Ze worden er met het verkeerde geslacht aangeduid (misgendered) en met hun oude naam opgeroepen. Mensen klagen over de intieme vragen en de hoepels waar ze doorheen moeten springen om de door hun gewenste behandeling te krijgen. Ze storen zich aan het feit dat je volgens het VUmc ofwel trans man ofwel trans vrouw bent, terwijl veel mensen zich geen van beide voelen. Dat de artsen die over hun behandeling beslissen, zelf cisgenders zijn, zint veel mensen niet. Ook zijn er die het bijvoorbeeld stoort dat hun arts bezorgd keek na een antwoord op een vraag.
Invasieve vragen
Een van de mensen die in het stuk worden geciteerd, is vreer verkerke (die eraan hecht dat hun naam met kleine letters wordt geschreven) van Principle 17, een Nederlands collectief dat actievoert voor veranderingen in de transzorg. Verkerke presenteerde een aantal jaren geleden een onderzoek waaruit bleek dat een grote groep trans mensen ontevreden is over hun behandeling door het VUmc. “De kern”, zegt verkerke, “is dat deze groep geen autonomie heeft over het eigen lichaam. Transgender personen worden onderworpen aan een lange procedure van extreem invasieve vragen door psychiaters en andere specialisten. Ze willen weten hoe je masturbeert, welke porno je kijkt, allemaal dingen die ze geen bal aangaan.”
‘Ze willen weten hoe je masturbeert, welke porno je kijkt’
Dat er voor een behandeling een intake-gesprek plaatsvindt, vindt verkerke normaal. “Maar wat er aan het VU gebeurt, is dat je wordt gecheckt en gedubbelcheckt en door een hele procedure moet met aan het eind een soort uitsmijter zoals bij een club, die de deur voor je opent of juist dichthoudt.” Verkerke noemt dit het ‘poortwachtersmodel’ en vindt dat model “principieel onjuist”. “Het VUmc gaat ervan uit dat trans mensen zomaar iets bedenken, maar er is geen sprake van dat ze in een opwelling besluiten dat ze een behandeling willen. Daar hebben ze heel lang over nagedacht.”
De angst voor jeugdige spijtoptanten wordt volgens verkerke voor een deel aangewakkerd door de invloed van het Amerikaanse en Engelse feminisme. “Dat kent al een jaar of tien een sterke reactionaire stroming op gendergebied. Een schrijver als J.K. Rowling, die tegen transitie van kinderen is, heeft enorm veel invloed. Maar het is opgeklopte genderpaniek, zoals we die ook hebben over homo’s, moslims en vluchtelingen.”
Het VUmc is volgens verkerke niet transfoob, al werken er volgens hen wel mensen die voor dat predikaat in aanmerking komen. “Laten we het erop houden dat het cis-normatief is.”
Cis staat voor mensen wier genderidentiteit overeenkomt met het geslacht waarmee ze bij hun geboorte zijn geregistreerd. Een man die zich man voelt, een vrouw die zich als vrouw identificeert. Om voor behandeling in aanmerking te komen, moet worden vastgesteld dat je genderdysforie (of genderincongruentie) hebt, een sterk gevoel van onvrede met je geboortegeslacht.
Haatcampagne
Verkerke en de demonstranten vinden dat mensen die zich bij het VUmc melden voor genderzorg (lang niet altijd een geslachtsveranderende operatie, maar bijvoorbeeld alleen een hormoonbehandeling of een operatie waarbij alleen de borsten worden verwijderd) door cismensen op ciscriteria worden beoordeeld. Zij beoordelen of een transpersoon de gewenste behandeling wel nodig heeft, en bijvoorbeeld niet in een opwelling naar de dokter is gestapt.
‘Het is opgeklopte genderpaniek, zoals we die ook hebben over homo’s, moslims en vluchtelingen’
Maar Naomi Hoogeweij, zelf een trans vrouw, behandeld door het VUmc en vrijwilligster voor de gender clinic van Trans United Europe, een belangenorganisatie voor transgender personen van kleur, vindt dat er sprake is van een haatcampagne. “Om het VUmc, dat honderden transen per jaar aan hun transitie helpt, voor ‘transfoob’ uit te maken, is krankzinnig, Het is de hand bijten die je voedt.”
Bij het onderzoek van verkerke is volgens Hoogeweij sprake van een domino-effect. “De enquête werd verspreid door mensen die zelf ontevreden waren, waardoor de respondenten vooral gevonden werden onder andere ontevredenen. Maar feit is dat veruit de meeste transgender personen met een behandeling door het VUmc daar tevreden over zijn.”
Verkerke is het met die kritiek niet eens. “Het onderzoek is wetenschappelijk verantwoord, opgesteld met de hulp van een sociaal-psycholoog van de UvA, en de uitkomst is inderdaad dat iets meer dan de helft van de respondenten tevreden is. Maar een grote groep is niet tevreden, en naar hen moet ook geluisterd worden.”
Hoogeweij hekelt de meeste kritiek in het OneWorld-artikel. “Dat een arts bezorgd kijkt, is een subjectieve indruk die niks zegt en het is absurd om te eisen dat transgender personen worden gediagnosticeerd door andere transgender personen. Je hoeft toch ook geen astmapatiënt te zijn om astma te behandelen?”
Vragen over seksualiteit
Hoogeweij, die tot drie jaar geleden dwarse opinies publiceerde over de positie van trans mensen, was vroeger ook tegen het poortwachtersmodel, maar is gaandeweg van mening veranderd. “Er zijn veel redenen waarom het pure noodzaak is. Er wordt gekeken of je wel echt gender incongruent bent, psychisch sterk genoeg om de ingrijpende transitie te doorstaan, en naar de behandeling die je nodig hebt. Uit onderzoek blijkt dat gender incongruentie vaak samengaat met andere psychiatrische diagnoses die een transitie kunnen bemoeilijken.”
‘Het lijkt me normaal om te vragen wat je met je piemel doet als je een vagina wilt’
Ook de vragen over seksualiteit zijn volgens Hoogeweij relevant. “Mijn eigen behoefte aan transitie was zeker ook genitaal en uit mijn antwoorden over de vragen over masturbatie bleek dat ik erg graag een vagina wilde; die heb ik nu dan ook. Het lijkt me vrij normaal om te vragen wat je met je piemel doet als je een vagina wilt.”
Maar sommige kritiek snijdt ook volgens Hoogeweij wel degelijk hout. “De wachtlijsten moeten korter, maar dat vindt het VUmc zelf ook. En een chirurg hoeft zelf geen trans persoon te zijn, maar het kan helpen om mensen met zo’n achtergrond aan te stellen als vertrouwenspersoon of regieverpleegkundige.”
En ja, het VUmc is conservatief, vindt Hoogeweij. “Ze bewegen daar soms te langzaam mee, hebben last van de wet van de remmende voorsprong. Ze hebben de neiging vast te houden aan hun eigen enorme expertise en weinig van andere instituten aan te nemen.
Ontwikkeling van de hersenen
Jeugdpsychiater Annelou de Vries en kinderarts-endocrinoloog (hormoonspecialist) Sabine Hannema van het VUmc zijn sterk overtuigd van de noodzaak van het voortraject van het VUmc. “In vergelijking met bijvoorbeeld Engeland, waar een enorme angst heerst dat jongeren na hun genderbehandeling spijt krijgen, zijn wij juist progressief”, zegt De Vries.
“Al spreken wij liever niet van poortwachtersmodel, maar van begeleiding van de patiënt. We zien het als naast iemand staan. Het gaat om ingrijpende behandelingen met verregaande implicaties en we willen er zeker van zijn dat onze patiënten goed overzien wat de consequenties zijn. Ook omdat het VUmc van oudsher veel met jongeren werkt en veel behandelingen bij transgender jongeren nog maar relatief kort bestaan, waardoor nog veel onbekend is over de lange termijn van bijvoorbeeld hormoonbehandelingen, zoals over welke invloed puberteitsremmers hebben op de ontwikkeling van botten, maar ook op de hersenen.”
‘We willen er zeker van zijn dat onze patiënten goed overzien wat de consequenties zijn’
“Een aantal dingen kunnen misschien anders bij dat voortraject”, zegt Hannema, “maar we proberen transgenders zoveel mogelijk te betrekken. Het is nog steeds een uitdaging om alles optimaal te stroomlijnen, ook vanwege het multidisciplinaire karakter van de transgenderzorg.”
Dat patiënten in transitie worden misgendered in correspondentie van het ziekenhuis, is volgens De Vries een ICT-probleem. “Zolang mensen nog niet onder hun nieuwe naam en gender bij de burgerlijke stand staan ingeschreven, kan dat in de infosytemen van de ziekenhuizen ook niet worden aangepast. Dat is een hardnekkig probleem maar wij werken hard aan een oplossing.”
Zorgverzekeraars
Grote boosdoeners zijn ook de zorgverzekeraars waar het VUmc afspraken mee heeft, zeggen zowel verkerke als Hoogeweij, “Die hebben een veel te dikke vinger in de pap van de transgenderzorg”, aldus verkerke. “Daar ligt het echte probleem”, meent Hoogeweij. Zorgverzekeraars zijn volgens hen “grote, logge organisaties” die zich nauwelijks bezighouden met transgender personen. “Als je dus een afwijkende behandeling wilt, bijvoorbeeld alleen een hormoonbehandeling, of het verwijderen van je borsten, wordt daar al snel heel moeilijk over gedaan”, zegt verkerke.
Hannema en De Vries zeggen intussen open te staan voor een gesprek met de mensen achter het Instagramaccount VUgendermistreatment. “We hebben dit aangegeven op Instagram , maar daar heeft nog niemand op gereageerd”, aldus Hannema.