VU-hoogleraar rechtstheorie en rechtsgeschiedenis Wouter Veraart is Voorzitter van de commissie die vandaag concludeerde dat veertig procent van de verkiezingsprogramma’s voorstellen bevat die rechtstreeks tegen de rechtsstaat indruisen. De rechtse partijen PVV, VVD, VNL, SGP en CDA morrelen aan onze rechtsstaat, bleek uit zijn onderzoek.
Bent u nou één van die linkse vooringenomen wetenschappers waar de VVD het op heeft gemunt, getuige de motie die ze vorige week indiende?
“Nou, zo zie ik mezelf niet. We hebben zo apolitiek mogelijk en zonder aanzien des persoons de verkiezingsprogramma’s getoetst aan een aantal minimale criteria waaraan de rechtsstaat moet voldoen. We hebben keurig zitten wegstrepen en ik kan er niet anders van maken dan het rapport dat nu voor u ligt.”
Ik zit u maar wat te sarren, maar waren er journalisten die u vooringenomenheid hebben verweten?
“Niet bij de presentatie van ons rapport in Nieuwspoort, maar daar waren volgens mij ook alleen maar mensen die de rechtsstaat een warm hart toedragen. Ik werd geïnterviewd in het radioprogramma Stand.nl en daar werd wel zoiets gezegd, geloof ik. Maar ik ga er vanuit dat elke partij, links of rechts, de rechtsstaat zou moeten onderschrijven en niet zo wil uitkleden dat ze ontmanteld wordt.”
Nou is de rechtsstaat een verzameling afspraken van politieke partijen. Die afspraken kun je toch willen veranderen, ook als democratische partij, zonder afbreuk te doen aan het idee van een rechtsstaat?
“Dat klopt, de rechtsstaat is dynamisch ontwikkeld en die ontwikkeling kan doorgaan. Er is op zich niks mis mee om wetten en verdragen te herzien, behalve als je er niet iets voor in de plaats brengt. En er moet ten minste een harde kern intact blijven, een paar criteria waaraan je niet moet gaan morrelen: een overheid die zich aan de regels houdt, bescherming van fundamentele rechten en het recht op toegang tot een onafhankelijke rechter. Bijvoorbeeld: sommige mensen willen een nationaal constitutioneel hof in plaats van een Europees hof, dat wetten aan de mensenrechten toetst. Dat is prima, maar als je geen van beide wilt, is er een probleem.”
Het valt me op dat de voorstellen die afbreuk doen aan de rechtsstaat, vooral gaan over vluchtelingen en moslims: nul vluchtelingen het land in, een verbod op islamitische scholen en hoofddoeken, enzovoort.
“Dat is de pijn van dit rapport, dat al die maatregelen die tegen die harde kern van de rechtsstaat indruisen, betrekking hebben op terrorisme, jihadisme, moslims, vluchtelingen en integratie. Kennelijk vindt een aantal partijen dat je daartegen maatregelen moet nemen die zelf een bedreiging van de rechtsstaat zijn.”
Op zich is het ook weer niet zo verrassend dat juist deze vijf partijen aan de rechtsstaat zitten te knagen.
“Ik ben er wel van geschrokken. Vijf jaar geleden hebben we namelijk eenzelfde onderzoek gedaan en toen kwamen alleen de PVV en SGP met dit soort maatregelen. Dat nu ook partijen als VVD en CDA ze in hun programma’s hebben staan, vind ik wel behoorlijk verontrustend.”
Goed dat we in de EU zitten dan, toch? Het Europees Hof zal korte metten maken met dergelijke wetsvoorstellen.
“We hebben niet specifiek gekeken naar de haalbaarheid van de voorstellen in de verkiezingsprogramma’s, met betrekking tot bestaande wetten en verdragen en de grondwet. Maar D66 wil het bijvoorbeeld makkelijker maken de grondwet te wijzigen en dat hebben wij in ons rapport aangemerkt als een risico.”
Wat hoopt u te bereiken met dit rapport?
Dat mensen zich achter de oren gaan krabben, gaan nadenken over de gevolgen die hun stem op een bepaalde partij zal hebben voor onze manier van leven, voor de vanzelfsprekendheid waarmee we nu met elkaar omgaan. Het zou fijn zijn als dat nog even zo blijft. Verder realiseer ik me hoe moeilijk het is om uit te leggen wat de rechtsstaat precies is. Waarom die zo belangrijk is voor ons allemaal. De kennis daarvan zou verbeterd kunnen worden, ook die van veel journalisten.”
Hoe gaan we dat aanpakken?
“Meer aandacht geven in de media, alsmaar blijven uitleggen, juist ook buiten de universiteit.”