Wat ben je als witte bereid op te geven voor de strijd voor gelijkwaardigheid? Dat is een moeilijke vraag als je heel eerlijk bent, aldus Jennifer Tosch tijdens haar Martin Luther King-lezing.
“Het zwarte erfgoed is niet begonnen met de slavernij, maar werd erdoor onderbroken”, zei Jennifer Tosch aan het begin van haar Martin Luther King-lezing aan de VU. “Dat erfgoed is veel rijker met onder andere het middeleeuwse Songhairijk in West-Afrika en de legendarische stad Timboektoe.”
Tosch, een Nederlands-Amerikaanse met Surinaamse ouders, is een erfgoedhistoricus en oprichter van de Black Heritage Tours in Amsterdam, Brussel en New York. De tours zijn rondleidingen die de verborgen geschiedenis van de Afrikaanse diaspora blootleggen.
Tosch wees erop hoe ‘zwart’ altijd gebruikt wordt om iets kwaadaardigs te duiden
Vorige week donderdagavond werd er voor het eerst een Black Heritage Night gevierd aan de VU, om ‘stil te staan bij de duistere bladzijden uit het verleden’. Tosch, die de jaarlijkse lezing hield om de Amerikaanse burgerrechtenactivist en VU-eredoctor Martin Luther King te eren, zei een probleem te hebben met die zinsnede over de duistere bladzijden. Het is een variant van de veel vaker gebruikte uitdrukking ‘zwarte bladzijden’, en Tosch wees erop hoe ‘zwart’ altijd gebruikt wordt om iets kwaadaardigs te duiden.
“Woorden doen ertoe”, aldus Tosch. “In de geest van Martin Luther King moeten we ons daarvan bewust zijn.”
Onderbelichte vrouwen
Haar lezing was een soort college waarin ze vier vrouwen centraal stelde wier belangrijke rol in de strijd tegen racisme en voor gelijke rechten onderbelicht is. Ook King zelf was in zijn speech erg op de mannen gefocust, op “broederschap” en “mannen”, zei Tosch. Maar zijn vrouw Coretta Scott King was hem jaren voor in het activisme, en was zoveel meer dan Kings vrouw en de moeder van zijn kinderen. Ze had haar eigen “agency”, aldus Tosch.
De drie andere vrouwen op wie ze haar licht scheen, zijn onbekender dan Scott King, maar vallen op als voorlopers in de strijd voor de emancipatie van zwarte vrouwen en mannen.
De eerste is Francesca, een Amsterdamse zwarte vrouw die alleen bij haar voornaam genoemd wordt in een politieverslag, bijvoorbeeld. Op Paaszondag in 1632 liep ze samen met een groep andere vrouwen naar het huis van een suikerhandelaar, gewapend met stokken en stenen. Er was geweld, de dochter van de suikerhandelaar raakte gewond. Waar het om ging, is onbekend en hoe het met Francesca afliep eveneens.
Zwarte miljonair
De Surinaamse Elisabeth Samson, geboren in 1715, was de eerste zwarte miljonair van het Amerikaanse werelddeel. Zij valt op omdat ze een juridische strijd voerde voor haar recht om met een witte man te trouwen. Tosch betreurt het dat we haar kant van het verhaal kennen, maar niet die van de man die ze wilde huwen. “Die witte kerel, wat vond híj er allemaal van?”
De Surinaamse Elisabeth Samson voerde een strijd voor haar recht om met een witte man te trouwen
Sojourner Truth (1797-1883) was een abolitionist en mensenrechtenactivist die met haar eigenaars, een Nederlands-Surinaamse familie, naar New York verhuisde, werd verkocht aan een Brit die haar sloeg omdat ze alleen Nederlands sprak en hem niet kon verstaan. Haar bekendste wapenfeit is een een speech die bekend staat als de Ain’t I a Woman-speech. Die werd door een witte abolitionist “vertaald” in Zuidelijk-Amerikaans dialect, om haar te laten klinken als het stereotype van een zuidelijke zwarte slaaf. Antropoloog Gloria Wekker was een van de Surinaams-Nederlandse vrouwen die de speech heeft terugvertaald om Truth haar eigen stem terug te geven.
Tosch besloot haar speech met een reflectie op de strijd voor gelijkwaardigheid. “Die gaat ook over macht”, zei ze. “En over de vraag wat je bereid bent op te geven voor gelijkwaardigheid als je wit bent. Dat is een moeilijk te beantwoorden vraag als je echt eerlijk bent”, aldus Tosch.
Aanval door neonazi’s
Er volgde een soort talkshow met presentator Nicole Terborg en behalve Tosch VU-alumnus Mitchell Esajas van The Black Archives (TBA). Jessica de Abreu van TBA zou er ook bij zijn, maar Esajas vertelde dat ze verstek had moeten laten gaan omdat ze met een burn-out kampt sinds de gewelddadige aanval van een groep neonazi’s op een groep anti-zwartepietactivisten, waar Abreu bij was. Andere gasten waren oud-politicus John Leerdam en Harcourt Klinefelter, voormalig adviseur van Martin Luther King.
Vrije Schrijver Babs Gons nam samen met Dorothy Blokland en Onias Landveld het Nederlandse racisme op de hak door in een knap getimed stukje comedy in sneltreintempo er zo’n beetje de hele bingokaart van witte micro-agressies, vooroordelen en goedbedoeld racisme door te jassen.
Spoken-word-contest
Gons was ook juryvoorzitter van de Martin Luther King spoken-word-contest en riep van de vijf genomineerden, die eerder in de akoestisch helaas rampzalige VU-foyer hun tekst hadden voorgedragen, de winnaar uit. Dat was Tasha Mhishi, die een overtuigende performance vol woede en verdriet had gegeven.
Tasha Mhishi gaf een overtuigende performance vol woede en verdriet
De afronding van de Black Heritage Night was de vertoning van de documentaire ‘King: A filmed record…Montgomery to Memphis’ in de nieuwe Rialto-zaal in het Nieuwe Universiteitsgebouw, maar die begon al voordat het programma in de aula afgelopen was, waardoor halverwege de zaal halfleeg stroomde.
Dat was een beetje jammer.