De grondleggers van onze democratische rechtsstaat waren mannen die slavernij, genocide en kolonialisme legitimeerden. Wat moeten we daarmee?
De Britse filosoof John Locke (1632 – 1704) wordt beschouwd als één van de grondleggers van onze democratische rechtsstaat, maar hij heeft ons ook opgezadeld met een aantal problemen, zegt rechtsfilosoof Wouter Veraart.
“Slavernij, genocide en roofbouw op de natuur. Dat zijn problemen waarmee we nog steeds hebben te maken. Dezelfde mentaliteit die Locke aan de dag legde als hij het over Amerika had, dat het volgens hem gerechtvaardigd was om de inheemse bevolking te verjagen omdat die niet wist hoe ze de bodem moest bewerken, dat zie je nu nog in bijvoorbeeld Afrika, waar Shell dingen doet die in Europa niet zijn toegestaan.”
Locke was de enige belangrijke filosoof niet die er nogal twijfelachtige ideeën op na hield over Afrikanen, slavernij en kolonialisme. Ook onze eigen Hugo de Groot is een goed voorbeeld. “En dat betreft niet alleen de geschriften van deze denkers. Ze waren ook actief in de praktijk”, aldus Veraart. “Hugo de Groot was bijvoorbeeld advocaat van de Verenigde Oost-Indische Compagnie.”
Kolonialisme en slavernij
En zo beweerde Voltaire dat zwarten inferieur waren, Hume dat ‘negers’ nooit iets van waarde hebben geproduceerd, Hegel dat zwarten geen menselijke gevoelens hadden en Kant dat ze niet in staat zijn boven het banale uit te stijgen.
In de nieuwe Advalvas gaat Veraart in discussie met zijn leermeester, rechtsfilosoof Cees Maris, zijn leermeester, die in 2013 afscheid nam als hoogleraar aan de UvA. Maris erkent de dwalingen van Locke en andere grote westerse denkers, maar meent dat ons huidige, liberale gedachtegoed er niet door wordt besmet.
“Natuurlijk moeten we erkennen dat het Westen zijn handen heeft vuilgemaakt aan kolonialisme en slavernij”, aldus Maris, “Het is een smet op onze geschiedenis, die samenhangt met het westerse ideaal ‘kennis is macht’.”
Racisme wegpoetsen
Volgens Maris is de liberale theorie van Locke in de loop der tijd door andere filosofen steeds bijgesteld en gecorrigeerd, zijn uitsluitingsmechanismen eruit weggewerkt waardoor we nu een theorie hebben die past bij onze tijd.
Maar dat is voor Veraart niet voldoende “Waar het om gaat, is je te bedenken dat er in het liberalisme blijkbaar iets zit waardoor één groep maximaal profiteert en een andere groep de dupe is.”
Wat moeten we met Locke? Zijn racisme wegpoetsen en doorgaan met de waardevolle ideeën waarop onze samenleving is gebaseerd, of is er een nieuw perspectief nodig? Moet ons liberale gedachtegoed totaal op de schop? Volg hier de discussie tussen de beide rechtsgeleerden.