Arnon Grunberg heeft niet even een kort verhaal uit zijn mouw geschud om zijn schrijversjaar aan de VU af te ronden. Hij schreef een doorwrocht filosofisch essay ‘Blinde gehoorzaamheid’, waarvan hij een verkorte versie voorlas tijdens de videostream op donderdagavond 14 mei.
Grunbergs lezing gaat over de vraag: hoe denken we over moderne mensenoffers? Denk aan uitgezonden soldaten in oorlogsgebieden en mensen in gesloten instellingen.
Volgens religieuze verhalen was Abraham bereid blind zijn zoon te offeren toen God het vroeg, uit vrees en ontzag. Wat doet ons gehoorzamen aan ethiek, wet en gezag? Zijn we bang voor straf of hebben we een diepe angst voor wetteloosheid?
Bijbel en Kierkegaard
Voor zijn essay put Vrije Schijver Grunberg uit twee bronnen: hij begint met het Bijbelse verhaal van Abraham en Isaak. ‘Dat kan ik alleen doen door God serieus te nemen. Dat zal sommige mensen ontrieven. De schrijver die vreest te ontrieven is geen knip voor zijn neus waard.’ Toch meent Grunberg in zijn voorwoord de lezer te moeten waarschuwen. ‘Wie allergisch is voor God kan deze tekst beter ongelezen laten.’
Het verhaal van Abraham en Isaak stelt de vraag hoe mensen zich tot hun angst verhouden, wat een andere manier is om te vragen: aan wie of wat gehoorzamen wij?
Als tweede bron gebruikt hij het werk van filosoof en theoloog Soren Kierkegaard (1813-1855). Daarin komt diezelfde vraag ook aan bod. In God ziet Kierkegaard een menselijke strategie om met fundamentele onzekerheden en oeroude angsten om te gaan.
De ironie
Grunberg zegt dat hij zich moet zien te verhouden tot zijn angst, en al het mogelijke, tot de geschiedenis. “Ik moet mij verhouden tot de traditie van geweld, het geweld is een permanente mogelijkheid, het offer is een constante.” Maar de auteur heeft ook de ironie: “Ik weet dat ik niets weet. En daarom weet ik ook dat de stem van God tot mij spreekt in een taal die ik niet kan verstaan, die ik nooit zal kúnnen verstaan.”
‘Ik weet dat ik niets weet’
God biedt geen kant-en-klare oplossing voor onze angsten, zoveel wordt duidelijk. Tot wie kunnen we ons wél wenden? Op wie kunnen we ons beroepen? Aan het eind van zijn lezing geeft Grunberg een antwoord: “In het aangezicht van God die iets zegt, maar toch niets zegt, ben ik volledig op mezelf teruggeworpen.” Dat besef stemt hem niet tot pessimisme. “Want als ik pessimistisch zou zijn, waarom zou ik schrijven? Elk geschreven woord roept op tot dialoog.”
Hoogste rechter
Ook menige uitspraak van de gastsprekers na de lezing wijst op het autonome vermogen van de mens om te oordelen en met zijn angsten en verliezen om te gaan. Zo zegt Jacqueline Bel, hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde, dat het de roeping van de mens is om mens te zijn, maar wel met een kritische geest. “Je moet altijd kritisch blijven, zeker ten aanzien van het gezag.”
En Bastiaan Everink, oud-marinier en operazanger, zegt: “De hoogste rechter zit diep in onszelf.”
Aan het einde van de videostream maakt rector Vinod Subramaniam Grunbergs opvolger bekend: Maxim Februari.
Blinde gehoorzaamheid kun je tot eind dit jaar lezen op ISSUU en tot 15 juni kun je Grunbergs VU-essay via dit formulier bestellen voor 10 euro.