“Het is een zonde je afzijdig te houden van maatschappelijke misstanden”, zegt de Amerikaanse ethicus Reggie Williams. “Vrijheid betekent niet dat je vrij bent van verantwoordelijkheid voor andere mensen.”
Williams, een voormalige profbasketbalspeler, sprak eerder deze week aan het Baptistenseminarium, verbonden aan de VU, op een symposium in het teken van Martin Luther King, die vijftig jaar geleden werd vermoord. Daar verkondigde hij wat tegenwoordig een “ongemakkelijke waarheid” heet, namelijk dat de kerk er vooral is ter legitimatie van een wereldorde waarin de witte man centraal staat.
“Witte mannelijkheid is altijd geïdealiseerd door de kerk”, aldus Williams. “Zelfs als de aardse representatie van God. De witte man claimde immers het eigenaarschap van de aarde, voor eeuwig. Volken op verre werelddelen werden door hem tot leven geschreven.”
Nazi-Duitsland
De ideale samenleving was er één waarin de witte man centraal stond, aldus Williams. “Hij was de verpersoonlijking van de christelijke deugdzaamheid. Door God aangewezen om het leiderschap op zich te nemen. Zwarte mensen waren er om hem te dienen.”
“Maar dat witte zelfbeeld is verloochend in het laboratorium van de wereldgeschiedenis.” In het Amerika van de slavernij en de segregatie, in Nazi-Duitsland en in Zuid-Afrika ten tijde van de Apartheid. Alledrie christelijke landen waar minderheden gewelddadig werden onderdrukt.
Zelf kwam Williams erachter dat de kerk hem als zwarte niets te bieden had toen hij als enige zwarte kind in een Californische witte gemeenschap steeds in elkaar geslagen werd door witte leeftijdsgenoten, maar zich weigerde te verdedigen tegen zijn belagers omdat hij in de kerk steeds had gehoord dat je de andere wang moet toekeren, en dat je je vijanden moet vergeven.
“Pas op latere leeftijd heb ik mezelf dat passivisme kunnen vergeven.”
Illegaal gedrag
Zijn leven veranderde toen hij in de openbare bibliotheek een biografie van Martin Luther King ontdekte. “Ik heb het boek nog steeds, de boete moet inmiddels astronomisch hoog zijn.”
“King inspireerde mensen tot illegaal gedrag.” Door hem realiseerde Williams zich dat zijn passivisme het tegenovergestelde was van christelijke deugd. “Je laat daardoor het Kwaad zijn gang gaan.”
De ware christen conformeert zich niet aan de gevestigde orde, hij verzet zich juist, zeker in een maatschappij waar de wetenschap wordt gebruikt om de trans-Atlantische slavenhandel te legitimeren. “Wist u dat het illegaal was voor de zwarte slaven in Amerika om kerkdiensten te houden? Ze hielden hagenpreken op geheime plekken en hingen natte dekens op om het geluid te dempen. Ze mochten namelijk God niet eren als er geen witte persoon bij was om te censureren wat er werd gezegd.”
Slaven smokkelen
Behalve King noemde Williams nog twee christenen die hadden geïnspireerd tot verzet: Harriet Tubman, bekend van de Underground Railroad, waarmee honderdduizend slaven uit de zuidelijke staten van de VS naar vrije staten en Canada zijn gesmokkeld, en Dietrich Bonhoeffer, de Duitse baptist die sterk werd beïnvloed door de Abyssinian Baptist Church in de New-Yorkse wijk Harlem, en een belangrijkse verzetsman werd in Nazi-Duitsland.
Tubman “plunderde”, in de woorden van Williams, de economie van de zuidelijke staten door er slaven weg te halen en beging dus zware wetsovertredingen, maar het welzijn van die zuidelijke staten dreef op een economie die gedijde bij de beroving van mensen van hun menselijkheid, en dat was allemaal volstrekt legaal.
Ook Bonhoeffer overtrad de wet en ging tegen zijn eigen kerkgemeenschap in, in een land waar de ontmenselijking van joden legaal was en waar het Nazisme was verstrengeld met de christelijke leer.
Abstracte theologie
Waar het volgens Williams om gaat, is wat volgens jou de christelijke leer inhoudt. Het christendom van de gevestigde orde is er volgens hem één van abstracte theologie en een goddelijke standaard die voor de mens niet haalbaar is, en een opsomming van zaken waarvan je jezelf dient te onthouden. Kings leer is er één van idealen om actief na te streven, niet van zaken die je moet vermijden, maar dingen die je moet doen.
In dat licht betekent het toekeren van de andere wang niet dat je niets mag doen tegen je onderdrukker, zoals Williams als kind in zijn witte kerk had geleerd. Je moet er juist een daad van verzet van maken. De andere wang keer je toe zodat jij degene bent die controle krijgt over de situatie. Het is niet langer je vijand die zichzelf tot agressor maakt, maar het slachtoffer dat hem in die positie zet.
En dat, zegt Williams, is het verschil tussen passivisme en pacifisme.
Met dank aan Teun van der Leer, rector Baptisten Seminarium.