“De partij waar jij het mee eens bent”, zeg ik. Aan haar gezichtsuitdrukking te zien, is mijn antwoord – of het toastje, dat kan ook – niet bevredigend. Waarschijnlijk had ze gehoopt op een bindend advies. Sommige mensen denken dat studenten politicologie aangeleerd krijgen wat de beste partij is om op te stemmen. Dat is een misvatting, net als de veronderstelling dat er maar één beste partij zou zijn om op te stemmen overigens.
Ik vraag mijn tante wat ze de vorige verkiezingen heeft gestemd. “VVD, want die stond bovenaan in mijn stemwijzer.”
En daarin staat ze niet alleen. Miljoenen Nederlanders laten zich bij verkiezingen inspireren door een vragenlijst over hun standpunten. Voor de hopeloos zwevende kiezer kan zo’n stemhulp heel handig zijn om een landingsplaats te vinden in het politieke spectrum. Maar de meeste mensen weten al waar ze ongeveer staan. Die twijfelen niet over de hele linie, maar tussen enkele partijen in het bijzonder.
Veel studenten zitten bijvoorbeeld in dubio tussen D66 en Volt. Het ligt dan voor de hand om de stemwijzer even in te vullen. Je overeenstemming met de verschillende partijen wordt in keiharde percentages uitgedrukt en zo is meteen duidelijk op welke partij je het beste kunt stemmen. Als D66 83 procent scoort en Volt 85, dan voelt die laatste als de logische keuze. Toch?
In werkelijkheid zijn die paar procentjes verschil op dertig stellingen verwaarloosbaar. Als de makers van de stemhulp toevallig net een andere stelling hadden gekozen, of zelfs maar een van de stellingen net iets anders hadden geformuleerd, was die andere partij misschien bovenaan geëindigd.
Ook het Kieskompas, dat partijvoorkeur niet presenteert middels percentages maar met een positie in het politiek kwadrant, kan gemakkelijk een vertekend beeld geven. Wie bij elke stelling het standpunt invult dat tegengesteld is aan dat
van Omtzigts kersverse middenpartij NSC, eindigt namelijk alsnog in het midden, het dichtst bij NSC. Ook al ben je het welgeteld nul keer met ze eens.
Klakkeloos het advies uit een stemhulp overnemen doet dus niet noodzakelijkerwijs recht aan je standpunten. Daarom zou het raadzaam zijn om bijvoorbeeld ook debatten te kijken waarin de lijsttrekkers benadrukken welke thema’s ze extra belangrijk vinden, vertel ik mijn tante. Ze knikt instemmend en stort zich dan met volle aandacht op de borrelplank.