De Oplossers is een sympathieke poging van het blad Vrij Nederland om, in samenwerking met de VU en de UvA, de wetenschap dichter bij de mensen te brengen. Sinds een jaar zijn er bijeenkomsten in Pakhuis De Zwijger waar wetenschappers zich over complexe maatschappelijke vraagstukken buigen. Hoe voorkom je onschuldige slachtoffers bij de inzet van drones? Hoe pakken we de vluchtelingencrisis aan?
Gisteravond bleek echter dat zo’n sessie de kloof tussen het maatschappelijke middenveld en de wetenschap ook kan vergroten. Toen ging het namelijk over Zwarte Piet.
Archaïsche folklorefiguur
Vijf VU-wetenschappers schenen hun licht op hoe het verder moet met deze archaïsche folklorefiguur (Advalvas, al in 2012: Weg ermee!) en een ‘burgerpanel’, bestaande uit anti-zwartepietactivist Jerry Afriyie en de voorzitter van de Stichting Sinterklaas Intocht Amsterdam, Adriaan Krans, reageerden.
Het begon allemaal vrij gemoedelijk, met Afriyie die verklaarde dat de anti-zwartepietbeweging op koers lag en Krans die, in samenwerking met Afriyie en diens organisatie Nederland Wordt Beter werkte aan de geleidelijke afschaffing van Zwarte Piet. Zo is bij de recentste Sinterklaasintocht de Schoorsteenpiet geïntroduceerd ‘en wordt de uitvoering van Piet in lijn gebracht met wat al jaren aan kinderen wordt verteld: hij komt door de schoorsteen’, aldus een persbericht. Afriyie en Krans leken dikke vriendjes.
Maar de irritatie zette in toen twee bestuurskundigen, Jeroen Rodenberg en Pieter Wagenaar, na een verhandeling over cultural contestations en contested heritage en historische en hodiecentrische narratieven concludeerden dat het beter is om niet te hameren op het racistische aspect van Zwarte Piet en het koloniale verleden waar hij een overblijfsel van is, maar om de Zwarte Piet-fans over te halen met het argument dat bij een kinderfeest alle kinderen zich fijn moeten voelen, niet alleen de blanke.
Pijn voelen
Dat schoot Afriyie helemaal in het verkeerde keelgat. “We moeten toch benoemen?”, vroeg hij retorisch. “Dan gaan we toch niet verzwijgen dat Zwarte Piet racistisch is?” Nu bleek er ook nog een behoorlijke kloof te gapen tussen Afriyie en Krans. Die ging het er toch vooral ook om een gezellig kinderfeest te organiseren, merkte die op, en daarbij ging hij pragmatisch te werk. Krans zei Afriyies pijn te voelen, maar dat werd onmiddellijk verworpen. “Als je mijn pijn zou voelen, zou je niet dat persbericht hebben uitgebracht.”
Dat Zwarte Piet een probleem is dat moet worden opgelost, daar was iedereen het wel over eens. Maar wat de witte aanwezigen zich niet leken te realiseren, is dat het probleem veel breder en dieper is. Zeggen van “nou als je het zo en zo benadert, en dit niet zegt en het op dit hodiecentrische narratief gooit, dan moet het lukken om het grote publiek bereid te krijgen” was absoluut de oplossing niet, volgens Afriyie. “Dan is straks Zwarte Piet afgeschaft en kijkt iedereen mij erop aan. Er moet ook goed uitgelegd worden waaróm Zwarte Piet verkeerd is en dat Zwarte Piet nog steeds fout is als er geen enkele zwarte meer in Nederland woont.”
Rodenberg en Wagenaar leken een beetje geschrokken van Afriyies felheid en verzekerden hem dat ze het met hem eens waren dat Zwarte Piet fout is, maar dat een narratief iets anders is dan de werkelijkheid. Probleem was dat Afriyie niet geïnteresseerd was in een narratief, in een verhaal om mensen aan de goede kant te krijgen, maar in de feiten. ‘Narratief’ leek hij vooral als synoniem te zien voor ‘smoes’.
Altijd probleem geweest
Het dominerende narratief is dat Sinterklaas een gezellig feest is voor iedereen. De werkelijkheid, benadrukte Afriyie, is dat het nooit een leuk feest voor iedereen is geweest. Ook is Zwarte Piet niet pas een probleem geworden toen Afriyie, samen met Quinsy Gario, in 2012 het wereldnieuws haalden door gearresteerd te worden wegens het dragen van een T-shirt waarop ‘Zwarte Piet is racisme’ stond. “Zwarte Piet is altijd al een probleem geweest”, aldus Afriyie.
Afriyie gaat sinds een paar maanden de scholen langs om kinderen in de hogere groepen voor te lichten over Zwarte Piet. Die kinderen tonen zich heel wat ontvankelijker voor zijn argumenten dan de meeste volwassenen, vertelde hij. Door parallellen te trekken met bijvoorbeeld een geliefde die niet blijkt te zijn wie je dacht dat hij of zij was, kreeg hij het er bij de meeste kinderen wel in dat Zwarte Piet ook niet is wie ze denken dat hij is. Ook als ze in het begin braaf het mantra opzeiden dat ‘Zwarte Piet nu eenmaal traditie is.”
Huidskleur uitgeleend
“Sinterklaas heeft meer dan genoeg in zich om een gezellig feest te zijn zonder Zwarte Piet”, zei Afriyie. “Uiteindelijk wil ik zelf ook bij een Sinterklaasintocht kunnen zijn, met mijn kinderen. Om het mee te vieren, niet om te protesteren.”
Maar zijn huidskleur mocht niet meer worden uitgeleend voor Zwarte Piet, zei hij.
Afriyie is zeer gevat en geestig. Over de kritiek dat de anti-zwartepietactivisten het Sinterklaasfeest verpesten zei hij: “Het feest was op sterven na dood totdat wij op het toneel kwamen. Nu wil iedereen het koste wat kost beschermen.”
Blijer was hij met het verhaal van informaticus Tibor Bosse. Die liet zien hoe je racistische vooroordelen met behulp van virtual reality daadwerkelijk kunt verminderen. Door witte mensen als zwarte door een virtuele wereld te laten lopen, worden ze zich bewust van de vooroordelen die ze zelf koesteren.
Meester/slaaf-dialectiek
De avond was begonnen met een behoorlijk academische verhandeling van visiting scholar Nadira Omarjee, uit Zuid Afrika, die via onder andere Foucaults macht/kennis-theorie en Hegels meester/slaaf-dialectiek tot de slotsom kwam dat Nederland afstand moet doen van zijn witte privilege en Zwarte Piet moet afschaffen en zijn identiteit moet heroverwegen en het nieuwe onbekende moet omarmen, alles met het uiteindelijke doel een geïntegreerde, inclusieve maatschappij te worden.
En dat is een narratief dat we graag eens aan de Hema-bedreigers zouden voorleggen.