We moeten niet de strijd aangaan tegen de natuur, maar samenwerken met de natuur, bepleit patriarch Bartholomeus I van de oosters-orthodoxe kerk al jaren. Volgende week is hij samen met de VU gastheer van een symposium over waterproblematiek.
Je kunt als bestuurder wel allerlei maatregelen verzinnen om te zorgen dat Amsterdam niet onder de zeespiegel verdwijnt, maar dat is nog niet gemakkelijk: je weet natuurlijk niet precies wanneer de zeespiegel gaat stijgen en hoeveel. Straks blijkt die kostbare dijk die je om de stad heen liet leggen voor niks geweest. Natuurlijk zijn er wetenschappelijke modellen, maar die zijn vrijwel altijd gebaseerd op kansrekening en de meeste milieuproblemen kenmerken zich nu juist door radicale onzekerheid.
Geen water meer uit de kraan
Dus kijken we het probleem nog maar even aan. Het kan ook meevallen, tenslotte. Het risico is dan dat zo’n milieuprobleem je ineens overvalt, zonder dat je goed bent voorbereid. Dat gebeurde in Kaapstad waar in 2018 het watertekort door een aantal droge zomers achter elkaar ineens zo nijpend bleek dat de dag dat er geen water uit de kranen zou komen, angstig dichtbij kwam. Toen moesten er heel snel noodscenario’s in werking treden en werden alle inwoners opgeroepen om water te besparen waar ze konden. Day Zero, de dag waarop er geen water meer uit de kraan zou komen, kon op het nippertje worden afgewend.
‘Zonder hoop raak je verlamd’
“Juist door die radicale onzekerheid die milieuproblemen kenmerkt, zijn ze niet gemakkelijk van bovenaf op te lossen”, vertelt theoloog en econoom Jan Jorrit Hasselaar, die zijn proefschrift schrijft over hoe je een andere omgang kunt vinden door deze radicale onzekerheid centraler te stellen in de analyse. “Hoop is belangrijk”, stelt hij. “Je moet het vooruitzicht houden dat je iets kunt doen, anders raak je verlamd. En alle partijen moeten samen verantwoordelijkheid dragen.”
Het symposium Water in times of climate change dat op 6 en 7 november op de VU plaatsvindt, is georganiseerd om gezamenlijk, zowel van boven als van onderop, oplossingen te vinden voor milieugerelateerde waterproblematiek in de drie wereldsteden waarmee de VU een band heeft: Amsterdam (overstromingsrisico), Kaapstad (drinkwatertekort) en Jakarta (de snelst zinkende stad ter wereld). Er komen bestuurders, wetenschappers, mensen uit het bedrijfsleven, banken en vertegenwoordigers van religieuze organisaties, ‘partijen die elkaar anders zelden spreken’ en het doel is om samen een aantal projecten te beginnen voor de komende twee jaar.
Iedereen die geïnteresseerd is in het thema, is welkom op het symposium. Het vindt plaats op 6 en 7 november op de VU. Aanmelden kan via: www.vu.nl/ watersymposium.
Oordeel uitstellen
Hasselaar bracht al eerder op die manier boeren, natuurorganisaties, politici, banken, kerken en wetenschappers bij elkaar om over uitstoot te praten. Dat was op 22 mei van dit jaar, op een boerderij in Barneveld. Het was vlak na het incident in Boxtel waar activisten een stal waren binnengedrongen waar op intensieve wijze varkens werden gehouden. De verhoudingen stonden op scherp. Desondanks gingen de partijen met elkaar in gesprek en deden ze een poging om echt naar elkaar te luisteren en taboes niet uit de weg te gaan, het taboe van het inkrimpen van de veestapel bijvoorbeeld en het gebrek aan toekomst dat veel boerenbedrijven ervaren.
‘Met polarisatie bereik je uiteindelijk niks’
Bij deze gesprekken is het belangrijk dat je je eigen oordeel kunt uitstellen, legt Hasselaar uit, dat je je kunt verplaatsen in de positie van de ander. “Met polarisatie bereik je uiteindelijk niks. Je bent gezamenlijk verantwoordelijk voor een gedeelde toekomst. Alleen vanuit dat perspectief kun je werken aan een duurzame oplossing.”
Bij het symposium aan de VU schuiven niet de minsten aan: de oecumenische patriarch van de oosters orthodoxe kerk, Bartholomeus I, leider van ruim 300 miljoen christenen, die zich al dertig jaar bezighoudt met milieuproblematiek, is samen met de VU gastheer. Daarnaast komen kardinaal Turkson, de hoogste katholieke functionaris die zich bezighoudt met milieuvraagstukken en Pieter van Oord, ceo van offshorebedrijf Van Oord. Er zijn bestuurders van de drie steden aanwezig, vertegenwoordigers van ngo’s, beleidsmakers en wetenschappers, onder wie VU-hoogleraar water- en klimaatrisico’s Jeroen Aerts.
Om de afspraken van dit symposium te beklinken, zal de 300 jaar oude Hensbeker van het waterschap Gooi en Vecht uit de vitrine worden gehaald. Deze zilveren beker werd vroeger door de bestuurders van de hoogheemraadschappen, de voorlopers van de waterschappen, gebruikt om besluiten te bekrachtigen.
Strijd wordt samenwerking
“We zullen een omslag in ons denken over de natuur moeten maken”, stelt Hasselaar. “De strijd tegen de natuur en het water zit natuurlijk heel diep verankerd in de Nederlandse ziel, bedrijven als Van Oord, zijn daar groot mee geworden. De Oosterse kerk is er veel meer van doordrongen dat de mens een plek heeft in de natuur en moet samenwerken met de natuur. Patriarch Bartholomeus I heeft al veel eerder gesteld dat het milieuprobleem van binnenuit moet worden opgelost: hoe kijken we naar de natuur en naar onze eigen positie en verantwoordelijkheid? Daar moet iets fundamenteel in veranderen”, besluit Hasselaar, “in dat opzicht kunnen wij zeker iets leren van de oosters-orthodoxe kerk.”
Het idee is uitdrukkelijk dat er niet alleen wordt gepraat op het symposium, maar dat er uit de workshops op de tweede dag daadwerkelijk voorstellen komen die het waterklimaat van de drie steden daadwerkelijk gaan verbeteren.