Het gebeurt niet vaak dat filosoof Ad Verbrugge in een gesprek nauwelijks aan het woord is. Afgelopen donderdag, in een debat met publiciste Monique Samuel, was het vooral de laatste die sprak, maar concreet werd ze nauwelijks.
Samuel (23) werd afgelopen donderdag in bar/restaurant Symphony’s geïntroduceerd als de jongste gast bij Filosofie op de Zuidas, het maandelijkse gesprek van filosoof Ad Verbrugge met een prominent uit de wetenschap, het bedrijfsleven, de kunst of de politiek. Ze is zelfverklaard Midden-Oosten deskundige en staat bekend als een spraakwaterval. Verbugge was er om het gesprek van een theoretisch kader te voorzien. Hij had zich voorgenomen de Arabische lente te bespreken aan het hand van het werk van Karl Marx. Dat ging al snel mis. Elke verwijzing naar Marx werd met chagrijn door Samuel ontvangen.
Westers perspectief
Verbrugge trapte af met de vraag of de Egyptische opstand voortkwam uit wat Marx de fase van verelendung noemt; de opeenvolging van crises en de verpaupering van de werkende klasse. Daar wilde Samuel niets van weten. “Dat is het populaire Westerse verhaal dat wordt gebruikt om revoluties te duiden. Je moet geen Westers perspectief op de Arabische wereld loslaten”, zei ze. “Marx gaat uit van een onderdrukte arbeidersklasse. Maar in Egypte is de werkloosheid zo hoog dat je niet kan spreken van een arbeidersklasse. Dus kan je niet spreken van een proletariaat dat in opstand komt.”
Volgens Samuel is de essentie van de Egyptische opstand de menselijke zoektocht naar waardigheid. Verbrugge merkte op dat Marx’ proletariaat natuurlijk ook op zoek is naar menselijke waardigheid. Samuel: “Ach als jij zo graag steeds Marx erbij wilt halen, vind ik dat prima.” Later kaatste Verbrugge terug: “Die filosofische denkers, daar kun je eindeloos mee bezig blijven en je door laten inspireren. En dat raad ik je ook zeker aan.”
Menselijke waardigheid
Verbrugge deed nog een poging Samuels verhaal structuur te geven. Met haar verwijzing naar de strijd voor menselijke waardigheid zit ze in het spoor van de door Hegel geïnspireerde Fukuyama. Hegel stelt dat de mens, anders dan dieren, het verlangen heeft door zijn medemens erkend te worden. Verbrugge: “Het hele begrip van anerkennung (erkenning) dat Fukuyama terughaalt, betreft menselijke waardigheid. Volgens Fukuyama hangt het uiteenvallen van de Soviet Unie samen met het feit dat de mensen daar in hun elementaire waardigheid zijn geschonden.”
Samuel wuifde het werk van Fukuyama weg: “Ja, maar voor de rest voorspelde hij ook eeuwige wereldvrede.” Hierna praatten Samuel en Verbrugge grotendeels langs elkaar heen.
Gekaapt door de Moslimbroederschap
Samuel vluchtte, als het gesprek enigszins theoretisch gestalte kreeg, weg in een eindeloze stroom Wikipedia-feitjes en beweringen (over de demografie van Egypte, de homogeniteit van de Iraanse samenleving, de verkiezingsfraude door Salafisten).
Over de Egyptische presidentsverkiezingen: “De verkiezingen zijn gekaapt door de Moslimbroederschap. De seculiere oppositie was zo verbrokkeld dat de we uiteindelijk met president Morsi zitten opgescheept, terwijl het totale aantal seculiere stemmen een duidelijke meerderheid vormen.”
In werkelijkheid vergaarden de twee Islamistische kandidaten 42 procent van de stemmen. De topmilitair Shafik kreeg 23,5 procent. Ook als we er gemakshalve vanuit gaan dat de overgebleven 35 procent allemaal seculiere kandidaten zijn, helpt een “seculiere coalitie”, die Samuel propageert, seculier Egypte niet aan een meerderheid.
Egyptenaren ademen religie
Toen de microfoon bij het vooral oudere publiek rondging, bleek dat men nieuwsgierig was naar de rol van de islam in het nieuwe Egypte. Verbrugge spitste die nieuwsgierigheid toe op de vraag: is er een identiteit mogelijk, naast de identiteit van een lidmaatschap van de islamitische Oemma?
Na een uiteenzetting over de geschiedenis van Libanon en Irak volgde dan toch een antwoord: “Als je je in Nederland voorstelt doe je dat aan de hand van je beroep. In Egypte doe je dat aan de hand van je religie. Egyptenaren ademen religie. Dat krijg je er niet uit en dat vind ik ook niet erg.”
Voor de helft fatalistisch
Samuel zei niet heilig te geloven in seculariteit. Maar ze sprak de hoop uit dat er naast een hele Islamitische partij ook een hele seculiere partij in het parlement komt om voor balans te zorgen.
Pas aan het eind van het gesprek, dat werd besloten met de vraag hoe Egypte er in 2030 uitziet, was ze duidelijk. Samuel, zelf van Egyptische afkomst, heeft weinig op met haar landgenoten. “Als het Westen Egypte de rug toekeert, zal het land voor de ene helft Islamistisch en voor de andere helft fatalistisch zijn. De keuze is aan ons.”
Ingezonden mededeling: Waar de meeste interviews blijven hangen in de waan van de dag, stoot VU Connected met Filosofie op de Zuidas door naar de onderstromen in de samenleving. De volgende aflevering is op 13 december. Ad Verbrugge spreekt dan met toezichthouder bij de VU, Cees Veerman. Meld u aan op vuconnected.nl.