Aan het einde van het symposium Recht van spreken, dat gisteren aan de VU gehouden werd, over polarisatie en de rol van de sociale media en hoe je daarmee moet omgaan, begon een man in het publiek iets te vertellen over de hypocrisie van de media ten aanzien van witte daders van aanslagen en moordpartijen.
Hij werd afgekapt door de dagvoorzitter, voormalig NOS-correspondent Nicole le Fever, en raakte daardoor wat geïrriteerd. “Ik heb een middag vrij genomen om hier naartoe te komen”, zei hij, “en alles wat jullie doen is zenden, ik mag alleen maar luisteren.”
Hij had een punt. De verschillende sprekers op het symposium hadden het veelvuldig over kloven tussen de elite en het gewone volk, moslims en niet-moslims, anti- en pro-Zwarte Piet en wetenschappers en de maatschappij, maar het werd allemaal vanaf de Olympus over de onwetenden uitgestort. Het publiek werd nauwelijks betrokken, behalve tijdens een wat zijïge tussenact waarin de aanwezigen, van tevoren al gevraagd om naast iemand te gaan zitten die ze niet kenden, werden uitgenodigd elkaar een vraag te stellen (bijvoorbeeld: “wat vind jij belangrijk in het leven?”).
Achtergestelde groep
Alle sprekers waren wit, met gekleurde mensen voor de muzikale en cabareteske intermezzo’s, en de boodschap was meestal dat je als wetenschapper of organisatie sociale media moet gebruiken om je verhaal nog een keer goed aan de burger uit te leggen als die het niet snapt, eventueel met behulp van smileys en complimentjes voor de kritische doorvrager, en dat je vooral niet moet zeggen dat die dom is.
Sprekers Bas Heijne (in zijn rol als Vrije Schrijver) en Joris Luyendijk waren niet eens lijfelijk aanwezig. Zij hadden hun bijdrage op video laten opnemen. Heijne sprak over een miskende, achtergestelde groep burgers en hun verlangen naar iets onmogelijks, vanuit de kamer van het college van bestuur, met twee strenge schilderijen van voormalige rectoren als achtergrond. Luyendijk nam het zo te zien vanuit een grachtenpand op voor de legitieme klachten van burgers voor wie nooit geld was terwijl vluchtelingen wel voorrang kregen bij allerlei zaken.
Scheldende mensen
Het symposium begon met een college van hoogleraar Sociale Verandering & Conflict Jacquelien van Stekelenburg over wat polarisatie is en welke rol sociale media erin spelen: “flaming and blaming” is dat, kort samengevat. Volgens Van Stekelenburg wordt alles extremer gemaakt op sociale media.
Hoofdschuddend had zij aangezien hoe “collega’s” zich op Twitter negatief hadden uitgelaten over het politieoptreden bij de snelwegblokkade bij Joure door een groep boze Friezen, met het doel twee bussen vol activisten tegen Zwarte Piet te verhinderen bij de Sinterklaasintocht in Dokkum te zijn. Van Stekelenburg wist dat de zaak genuanceerder was en koos ervoor om “niet de discussie aan te gaan, want als ik ook ga reageren wordt ook de wetenschap gepolariseerd. In een tweet. Is dat wat ik wil?”
“Pick your battles” is ook het devies van hoogleraar Sociale Media Peter Kerkhof, die sociale media vooral als plek lijkt te zien waar scheldende mensen samenkomen die nooit een krant lezen. Hij beschreef de strategieën die organisaties als ING volgen om Twitter-stormen tot bedaren te brengen: niet ingaan op grote maatschappelijke kwesties, onder andere.
Urgent probleem
Maar dat is geen optie voor het KNMI, die één van de grootste maatschappelijke kwesties van deze tijd als core business heeft: het klimaat. Het KNMI is op sociale media het mikpunt van hordes zogenaamde ‘klimaatsceptici’, maar in tegenstelling tot het ING en bijvoorbeeld ook KLM staat daar geen complete afdeling tegenover die zich met sociale media bezighoudt. Eén medewerker hebben ze op Twitter gezet, onthulde hoofddirecteur KNMI Gerard van der Steenhoven. Op Facebook is het KNMI nauwelijks actief. Niet genoeg om al die klimaatsceptici van gedachten te doen veranderen, maar dat hoeft ook niet meer, volgens Van der Steenhoven. De door de KNMI en vele klimaatwetenschappers lang geleden al voorspelde orkanen razen over de wereld en overtuigen het publiek dat klimaatopwarming wel degelijk een urgent probleem is dat bestreden dient te worden.
Renée Frissen, oprichter en directeur van Open Embassy, een organisatie die vluchtelingen helpt een leven op te bouwen in Nederland, vertelde dat dezelfde mensen die zich via sociale media extreem negatief uitlaten over vluchtelingen (zelf werd ze op het Internet opgevoerd als “naïef” en “gevaar voor het land”) aanmerkelijk bedaren als ze worden betrokken bij de besluitvorming over de opvang van vluchtelingen. “Zij zijn dan vaak de eersten die met kleding en knuffels komen aanzetten”, aldus Frissen.
Partijdige politie
De enige spreker die openlijk worstelde met zijn zelftwijfel was de Groningse politiekorpschef Ronald Zwarter. Die was daarmee meteen ook de interessantste spreker. Hij werd geïnterviewd door Le Fever, die hem pittige vragen stelde in een huiskamerachtige setting op het podium.
Het ging vooral over de snelwegblokkade bij Joure. “Er gaat een filmpje op de sociale media rond van een politieman die handen schudt met één van de Friese blokkeerders en meteen roept iedereen dat de politie partijdig is”, aldus Zwarter.
Maar de politie is niet van de meningen, zei hij. “Wij moeten gewoon de wet dienen.” Ingewikkeld is wel dat de politie ook deel uitmaakt van de gemeenschap die ze dient en beschermt. “Daar moeten we de volgende dag weer mee verder.”
Polariserende uitspraken
Binnen de politie is sprake van dezelfde polarisatie als in de maatschappij, vertelde Zwarter. “Zwarte Piet, de controverse met die Turkse minister van afgelopen zomer, daar hebben onze collega’s ook allemaal een mening over, die spreken elkaar daar ook op aan.”
Zwarter onthulde dat hij zich nogal eens tegengewerkt voelt door “de politiek”. “In Den Haag worden allerlei polariserende uitspraken gedaan en die helpen ons niet. Wij worden er de volgende dag op straat weer mee geconfronteerd.”
Kritisch over zijn eigen organisatie is hij ook. “We weten altijd alle details als een collega is ontslagen omdat hij iets heeft gestolen, maar we spreken elkaar niet aan op discriminatie en racisme. Dat moet veranderen, er moet veel meer tegen worden opgetreden.”
Gebaande paden
Niet onvermeld mag de bijdrage van twee studenten blijven, sociologiestudent Maria Rast en researchmasterstudent Visual Arts Juliette Huijgen. Zij waren de enige sprekers die buiten de gebaande paden van het debat over polarisatie en sociale media traden.
Huijgen hield een filosofisch betoog over objecten als mediator in het debat. Objecten hebben agentschap, legde ze uit. Als voorbeeld gaf ze de katheder waarachter ze stond, en die haar de autoriteit gaf om te spreken terwijl de rest moest luisteren. Ze liet een stuk zien uit de film They Live van John Carpenter, over een man die met behulp van een speciale bril de reclameboodschappen op billboards kan decoderen (‘consumeer’; ‘gehoorzaam’) en de als rijke stinkerds vermomde aliens herkent die de aarde hebben gekoloniseerd.
Beetje gek
Rast hield een pleidooi voor een andere aanpak voor vrijwilligers die vluchtelingen willen helpen integreren, en die hen vaak behandelen als exotische aapjes, met altijd dezelfde gesprekken over de islam, en de positie van de vrouw en dergelijke. Organiseer dans- en theaterworkshops met ze, adviseerde Rast.
Ze veegde ook de vloer aan met de uitspraak van premier Rutte dat mensen “normaal moeten gaan doen” (Zwarter had zich daarover ook al negatief uitgelaten). “De samenleving zou veel inclusiever worden als iedereen juist een beetje gek zou doen”, aldus Ras.