Op een zonnige wintermiddag beklimmen tien studenten de steilste trappen van Amsterdam, met de smalste treden. Op 2 hoog aan de Brouwersgracht heet schrijver Thomas Heerma van Voss ze welkom met thee, water en bokkenpootjes. “Heel leuk dat jullie hier zijn, pak vooral qua eten en drinken wat je wilt. Ik woon hier nu vier jaar, ik heb nog nooit zoveel mensen tegelijk op bezoek gehad. En zeker geen gasten die allemaal mijn laatste verhalenbundel [Passagiers/achterblijvers, red.] hebben gelezen, zoals jullie. Dat vind ik een hele eer. Vraag vooral alles wat je wilt weten.”
Gordijn opzijschuiven
Heerma van Voss (33) heeft al drie romans en twee verhalenbundels gepubliceerd. Hoe komt het dat je ook verhalen schrijft? vraagt een studente. “Ik hou ervan om ergens binnen te vallen, en dat gebeurt in een kort verhaal. Verhalen voelen als een gordijn dat even opzijschuift, waardoor je ergens naar binnen mag kijken, maar je hoeft niet het geheel van een leven of ontwikkeling te zien. Het is min of meer een momentopname.”
Juist ook om zijn verhalen is Vrije Schrijver Nina Polak met haar studenten bij hem op bezoek: “Jij bent iemand die daar goed over nadenkt en er ook lucide over kunt praten, is mijn inschatting.”
Polak vindt hem heel productief, maar zo voelt hij dat totaal niet. “Ik heb niet zo’n plek, zoals jij, waar ik me moet melden.” [Polak werkt parttime als journalist voor De Correspondent, red.] Dat is echt wel een zegen, vindt hij. “Ik schrijf wel elke dag, maar niet elke dag acht, zeven of zes uur.”
Meer schrijvers bezoeken
De schrijvershuisbezoeken horen bij de minor ‘Aan de slag met literatuur’ die openstaat voor alle derdejaars bachelorstudenten. Vrije Schrijver Nina Polak ging met haar studenten ook naar Marijke Schermer, Marja Pruis en Niña Weijers. Jacqueline Bel, hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde, begeleidt de colleges en coördineert deze minor. In september begint aan de VU de eerste academische opleiding creatief schrijven in Nederland.
Geen duidelijke sukkel
Heerma van Voss houdt van concrete verplaatsing: “Verhalen beginnen bij iemand die ergens aankomt of ergens weggaat.” Elk verhaal kent iemand die aankomt of vertrekt, benadrukte ook Polak in het voorbereidend college voorafgegaan aan dit bezoek. Vier studenten maakten inzichtelijk wie de passagiers en achterblijvers zijn in de zes verhalen van de bundel die nu wordt besproken.
Student: “Al die personages, waar haal je ze vandaan?” Heerma van Voss vindt die intuïtief. “Een personage moet altijd iets willen. Ik hoop dat ik invoelbaar maak wat iemand wil en dat je nieuwsgierigheid wordt gevoed.” Als je aan het begin niet weet of je iemand sympathiek moet vinden, dat vindt hij een interessant spanningsveld. “Dus ik wil niet meteen een duidelijke sukkel of klootzak neerzetten.”
Auteurs vinden het doorgaans belangrijk dat er iets op het spel staat als ze schrijven, zegt een student. “Wat is dat bij jou?”
“Goede vraag. Dank. Dit is moeilijk om goed uit te leggen omdat het niet raakt aan wereldverbeterende zaken of een maatschappelijke taak die je wilt volbrengen of agenderen. Het moet ertoe doen, anders hou je het niet vol om zo lang wat ik aan creativiteit, aandacht, zorg en liefde heb zo goed mogelijk te geven. Het gaat me niet om de winnaars, meer om de personages die wat tobberig, of wat moeizaam hun dagen doorkomen, die gezichtsloos blijven in het grotere geheel. Mensen die niet makkelijk het podium opkomen en opgesloten zitten in hun eigen hoofd. Ik hoop dat de lezer met hen een verbond aangaat, en zich even betrokken voelt bij wat zij meemaken, wat zij denken of voelen. Dat voelt voor mij als iets wat er op het spel staat. En ja, het gaat ook over de eenzaamheden van nu, dat zit er indirect in.” De voedingsbodem van zijn verhalen is de onkenbaarheid van anderen. “Die probeer ik te naderen, te vatten.”
Wars van sentimentaliteit
Een van de studenten vraagt: “Welk verhaal in deze bundel vind jij het beste?” Heerma van Voss noemt ‘Verwachtingen’ als meest dierbaar. “Het is ook persoonlijk, dat is voelbaar. Het staat me dichterbij dan iemand die een aanslag pleegt.” Dit meest emotionele verhaal plaatst hij in het midden van de bundel. “Als ik daarmee zou beginnen, voelt de rest als een soort van onderkoelde PS.” ‘Verwachtingen’ doet autobiografisch aan. Hij portretteert een gezin waarin een dominant afwezige vader, waarin je de onlangs overleden Arend Jan Heerma van Voss kunt herkennen, en een zeer intelligente en gevoelige moeder een modus vinden om toch samen te blijven. Het is de schrijvende zoon die dit disfunctionele huwelijk probeert te vatten. ‘Als ik jou vraag hoe het gaat, antwoord je iets over papa.’
“Dit verhaal zou kunnen uitgroeien tot een roman, maar dat zou ik ook een beetje zeikerig gaan vinden, zo heel emotioneel.” Hij wil altijd waken voor te veel sentimentaliteit, te veel leed. “Ik vind het vreselijk als de schrijver wil dat ik huil, of als medeleven mij wordt opgedrongen. Ook in films kan het zo’n dunne grens zijn tussen een scène waarin ik geroerd word en als er dan muziek aanzwelt, ga ik totaal uit, voel ik ineens woede of ergernis. Eén viool kan voor mij dat verschil soms maken. Ook bij schrijven luistert dat nauw.”
Grunberg en Hermans
Heerma van Voss debuteerde op zijn negentiende. Aan het einde van de middelbare school ging hij ineens veel lezen. “Je ziet er de sporen van in mijn boekenkast. Bij G veel van Grunberg en bij de H veel van Hermans. Die twee trokken mij helemaal het lezen in. Toen dacht ik: dit wil ik ook proberen en ging dat fanatiek doen.” Via zijn moeder, socioloog Christien Brinkgreve, kwam hij in contact met redacteur Tilly Hermans van uitgeverij Augustus. “Zij was enthousiast over mijn eerste roman. Soms heb je iemand nodig die de koers bepaalt. Een levenslustige poging werd opeens een echt boek. Later kwamen de literaire tijdschriften en korte verhalen. Dit kan dus en het bevalt me ook goed.”